Deze week zijn er weer twee raadsheren en een vicepresident geïnstalleerd bij de Hoge Raad. Hoewel de benoemingen van rechters in het hoogste nationale college op het gebied van het civiele recht, strafrecht en fiscaal recht door besluitvorming in de ministerraad en met betrokkenheid van het parlement tot stand zijn gekomen, zoals dat wettelijk is vastgelegd, is er geen sprake van politieke benoemingen. De rechtstatelijke betekenis van onafhankelijke rechtspraak is in Nederland constitutioneel verankerd en wordt politiek gerespecteerd. Rechtspraak hoort ook het politieke domein te respecteren. Het gaat om Europees erkende waarden. Maar ontwikkelingen in Polen waar een verdergaande inmenging met de rechtspraak vanuit het politieke domein gaande is of dreigt, maakt duidelijk hoe fragiel de rechtstaat kan worden. Die context maakt niet alleen dat harde boodschappen gezonden moeten worden aan landen waar een erosie van rechtstatelijke waarden lijkt op te treden, maar die noopt ook tot een alertheid op de situatie in eigen land.

Rechtstatelijke waarden als rechterlijke onafhankelijkheid en consistente wetgevingskwaliteit zijn niet vanzelfsprekend maar vereisen voortdurende zorg en aandacht: il faut cultiver son jardin. De noodzakelijke zorg voor veiligheid lijkt soms zo acuut en klemmend dat rechtstatelijke waarden als minder dringend zouden kunnen worden gezien. Dat is een valkuil waarvoor niet genoeg gewaarschuwd kan worden. Treffend is dat uitgedrukt in het Jaarrapport 2016 van de Secretaris Generaal van de Raad van Europa dat is getiteld: STATE OF DEMOCRACY, HUMAN RIGHTS AND THE RULE OF LAW/A security imperative for Europe. Wie staat voor de verdediging van de rechtstaat, staat voor een open en veilige samenleving. Het is een voorrecht daaraan te mogen werken in enig welke hoedanigheid maar zeker als raadsheer in de Hoge Raad.

Democratie en rechtsstaat zijn onmisbare voorwaarden voor waardevolle vrijheid. Er zijn ook dictaturen waar mensen zich veilig voelen op straat, maar dat is geen veiligheid die het nastreven waard is.
Goede, evenwichtige en duidelijke wetgeving is van groot belang. Het gaat daarbij om meer dan alleen juridische techniek. Goed wetgeven is een kunst; goede wetgeving is een kunstwerk, om te spreken met de titel van het magistrale boek van Willem Witteveen. Goede wetgeving is van belang voor de kwaliteit van leven en samenleven, hoe mensen met elkaar omgaan en zaken doen. Een goede juridische infrastructuur is dan ook een belangrijke factor voor het vestigingsklimaat in een land.

De kwaliteit van wetgeving is een onderwerp dat de aandacht van de Hoge Raad verdient – en heeft. De Hoge Raad is van plan om in de toekomst vaker signalen te geven als we bij de behandeling van zaken tekortkomingen in de wetgeving constateren. De taak van de rechter kan daarbij overigens slechts bescheiden zijn: hij wordt niet systematisch met alle wettelijke regels geconfronteerd. De verantwoordelijkheid voor kwalitatief goede en systematische wetgeving ligt in de allereerste plaats bij de wetgever, die er ook is om de politieke keuzes te maken. Dat neemt niet weg dat ook de rechter de gevolgen ondervindt van tekortschietende wetten.

Een voorbeeld: nadat hij zich in de premiesectorindeling voor de werknemersverzekeringen moest verdiepen, viel het advocaat-generaal Wattel op hoe onoverzichtelijk en onduidelijk die wetgeving is. “Er lijkt mij voor werkgevers vaak weinig touw aan vast te knopen”, aldus de conclusie (ECLI:NL:PHR:2015:684) van Wattel. Dat betrof overigens wetgeving van een vakdepartement; ten aanzien van wetten als het Burgerlijk Wetboek en de Algemene wet bestuursrecht heb ik zulke verzuchtingen nooit gehoord. Hoe dan ook, zulke onduidelijke wetgeving is niet alleen irritant voor de betrokkenen, in dit voorbeeld de werkgevers, maar zij leidt ook tot extra werklast voor rechters, van wie dan wordt gevraagd de weg in het doolhof te wijzen. Ook voor rechters is het dus belangrijk dat we bruikbare en doordachte wetgeving hebben.