Vandaag zijn er weer twee raadsheren en een vicepresident geïnstalleerd bij de Hoge Raad. We mogen ons gelukkig prijzen dat we daarvoor heel goede kandidaten hebben kunnen vinden. Kandidaten die in de eerste plaats beschikken over de vereiste hoge inhoudelijke kwaliteiten. En collega’s die tegelijkertijd de vaardigheid hebben om in teamverband samen te werken, en ook een goed oog hebben voor de maatschappelijke positie van de rechter. Daarbij mag niet onvermeld blijven dat bij benoemingen in de Hoge Raad, ook bij deze, politieke overwegingen geen rol spelen. Ik weet niet eens wat de politieke voorkeur is van deze drie geïnstalleerden. In het benoemingsproces is dat een aspect dat niet aan de orde komt en ook niet behoort te komen. De politieke instanties die bij de benoeming betrokken zijn, de Tweede Kamer en de minister, vinden het belangrijk dat de rechter een groot gezag heeft, en dat geldt temeer voor de hoogste rechter. Onafhankelijkheid van de politiek draagt daaraan in sterke mate bij.

Een groot contrast daarmee vormt de situatie in Polen, ook een lidstaat van de Europese Unie. De huidige regering, gesteund door een meerderheid in het parlement, is daar de laatste twee jaar bezig met een frontale aanval op de rechterlijke macht. Het klimaat daarvoor wordt gevoed door een haatcampagne, gefinancierd met overheidsgeld. De openingsbijeenkomst van deze campagne werd het afgelopen najaar bijgewoond door de Poolse premier en de campagne wordt geleid door vroegere medewerkers van haar. Als onderdeel van de campagne kun je billboards langs de Poolse wegen zien staan. Rechters worden daarin afgeschilderd als een bevoorrechte kaste, als incompetent, corrupt en crimineel. De leider van de regeringspartij sprak op een persconferentie over criminelen in toga. Als een rechter een beslissing neemt die het regime niet welgevallig is, komt het voor dat hij wegens die beslissing strafrechtelijk wordt vervolgd. De minister van Justitie kan daarvoor zorgen, hij is tegelijk ook hoofdaanklager. De afgelopen maanden zijn in Polen bovendien verschillende wetten aangenomen die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in hoge mate schaden. De minister van Justitie kan er momenteel zonder opgaaf van redenen presidenten van gerechten ontslaan. Dat heeft hij de afgelopen maanden al in 24 gevallen gedaan. Een andere wet zorgt er door middel van een verlaging van de pensioenleeftijd voor dat een groot deel van de rechters op korte termijn zonder vorm van proces hun functie verliest. Het gaat hier onder meer om ongeveer 40% van de leden van het hooggerechtshof, waaronder de president. Deze maatregel stelt het huidige regime in staat geestverwante rechters in het hooggerechtshof te laten benoemen. Op de gedwongen pensionering kunnen individuele uitzonderingen worden toegestaan. Het is te verwachten dat alleen politieke geestverwanten van het regime daarvoor in aanmerking komen. Volgens een andere recente wet zal het aldus nieuw samengestelde hooggerechtshof allerlei onherroepelijke rechterlijke beslissingen kunnen terugdraaien uit het verleden, zelfs van meer dan 20 jaar geleden.

De rechterlijke macht in Polen wordt op deze manier steeds meer een instrument in handen van de politiek, van de regering. Zo is steeds minder sprake van een scheiding van machten in de staat, van machten die elkaar in evenwicht houden en een zekere controle op elkaar uitoefenen. Ongecontroleerde macht leidt tot een autoritair regime. En de ervaring leert dat het vertrouwen van de bevolking in rechters lager is in landen waar de politiek zich intensief bemoeit met de rechtspraak. Vertrouwen dat door de eerder genoemde haatcampagne in Polen al is geschaad. Daardoor wordt handhaving van het recht moeilijker. Voor de handhaving zijn rechters immers onmisbaar, en zonder vertrouwen zullen hun vonnissen niet zonder meer worden gerespecteerd. Door het vertrouwen in de rechterlijke macht te schaden, snijdt een regime uiteindelijk ook zichzelf in de vingers.

De ontwikkelingen in Polen vragen om een krachtig tegengeluid. Het Netwerk van presidenten van de hoogste gerechten in de Europese Unie heeft in een openbare verklaring scherpe kritiek geleverd op de maatregelen tegen Poolse rechters. Hetzelfde geldt voor het Europese netwerk van raden voor de rechtspraak. Een speciale rapporteur van de Verenigde Naties heeft dit najaar een vernietigend rapport gepubliceerd over de aanpak van de rechtspraak door het Poolse regime. De Europese Commissie heeft stappen genomen om Polen het stemrecht in de EU af te nemen als de zojuist besproken maatregelen niet worden teruggedraaid. En de Commissie wil Polen dagen voor het Europese Hof vanwege het selectief uit hun functie zetten van rechters. Het is goed dat niet alleen rechters daartegen hun stem laten horen. Met genoegen heb ik onlangs gelezen dat de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken zich hard heeft uitgelaten over de ontwikkelingen in Polen. Hij benadrukte dat een Unie in Europa alleen mogelijk is tussen staten die zorgen voor een stevige rechtsstaat. Het is belangrijk dat juist ook de wetgevende en uitvoerende staatsmachten daarvoor opkomen.