De Raad vraagt in zijn advies aandacht voor de aan dit adviesrecht verbonden nadelen. Die nadelen worden ook al in de toelichting op het wetsvoorstel genoemd, maar moeten volgens de Raad zwaarder worden gewogen. Het grootste risico is dat slachtoffers die van het adviesrecht gebruik gaan maken zich op de zitting opnieuw slachtoffer zullen voelen, maar nu slachtoffer van de gang van zaken tijdens het proces.

De Rechtspraak waarschuwt er in de eerste plaats voor dat het slachtoffer als getuige kan gaan worden gehoord. Vooral het recht om te spreken over het bewijs vergroot de kans hierop, zeker wanneer bijvoorbeeld de inhoud van het slachtofferadvies of de bewoordingen daarvan afwijken van diens eerdere aangifte bij de politie. Bij veel slachtoffers zal zo’n verhoor rauw op hun dak vallen, verwacht de Raad, met het risico dat zij zich opnieuw slachtoffer zullen voelen. Dit effect, waar al vaker – ook door het parlement –  op is gewezen, vindt de Raad zeer ongewenst.

Een tweede groot risico is dat er als gevolg van het adviesrecht bij slachtoffers te hoge verwachtingen ontstaan. De rechter zal immers lang niet altijd rekening kunnen houden met het slachtofferadvies, aangezien hij met veel meer factoren rekening moet houden dan alleen dat advies. Hij is bijvoorbeeld gebonden aan strafmaxima. Een bijkomend risico is dat de plek van het slachtoffer in het proces sterk wordt gejuridiseerd en dat het straks minder dan nu gaat om de beleving en de gevoelens van het slachtoffer.

Het wetsvoorstel om aan slachtoffers van misdrijven een adviesrecht te geven, past in de trend om rechten van slachtoffers en nabestaanden in het strafproces te verruimen. Eerder kregen zij recht op meer informatie en mogelijkheden om schadevergoeding te eisen. Een belangrijke verruiming was de invoering in 2005 van het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden: sindsdien mogen zij in de rechtszaal vertellen over hun leed en de consequenties daarvan. In 2012 werd dit spreekrecht uitgebreid, onder andere door meer betrokkenen rond het slachtoffer spreekrecht toe te kennen.

Uit de evaluatie van het spreekrecht uit 2010 bleek dat de meerderheid van de slachtoffers die daarvan gebruik maakte, daar tevreden over is. Zij voelen zich erkend, serieus genomen en kunnen het misdrijf beter verwerken. Tevens bleek dat sommigen van hen zich ook uit willen spreken over de hoogte van de straf die volgens hen op zijn plaats is. Op dit moment is dit wettelijk niet toegestaan, maar uit de evaluatie bleek dat rechters regelmatig een ruimere verklaring van slachtoffers toestaan.

De Raad voor de rechtspraak onderschrijft in zijn advies het belang om de rechten van slachtoffers beter te laten aansluiten bij de behoefte van bepaalde slachtoffers om zich over meer onderwerpen uit te laten en adviseert het spreekrecht uit te breiden in plaats van adviesrecht in te voeren. Bij uitbreiding van het spreekrecht zou de nadruk nog steeds moeten liggen op het spreken over de persoonlijke ervaringen. Maar het slachtoffer mag in die visie ook over andere, aan het strafbare feit gerelateerde onderwerpen spreken. Dit voor zover het strafproces niet onnodig wordt belast. Dit laatste moet beoordeeld worden door de voorzitter van de strafkamer van de rechtbank. 

Naast het advies over het wetsvoorstel is deze week door de Rechtspraak ook het boek  ‘Slachtoffer en de rechtspraak’  (pdf, 1,8 MB)gepubliceerd. Het boek is een actuele inventarisatie van de rechten van slachtoffers en bevat praktische handreikingen door rechters aan rechters om die rechten zo effectief mogelijk in te vullen. Het boek, geschreven in opdracht van de Raad voor de rechtspraak en het Landelijk Overleg Vakinhoud Strafrecht (LOVS), is met name bedoeld voor rechters en andere medewerkers van de Rechtspraak, maar is mogelijk ook bruikbaar voor andere professionals.