De Rechtspraak kent veel projecten die proberen de toegang tot de rechter laagdrempelig te maken, maar de Spreekuurrechter trekt wel heel letterlijk de straat de rechtbank binnen. Op een eenvoudige, goedkope manier wordt een inloop georganiseerd waar burgers hun probleem kunnen voorleggen aan een rechter. Niet bedacht door bestuurders of de wetenschappers, maar door Ton Lennaerts – een doodgewone rechter uit Noord-Nederland. Nieuw in ons land, maar bij onze zuiderburen kennen ze al twee eeuwen de vergelijkbare vrederechter. Deze rechter opereert snel, kostenvriendelijk, niet-formalistisch, pragmatisch, resultaatgericht en juridisch verantwoord.
Wat kunnen we leren van ‘grass roots’ initiatieven als de Spreekuurrechter? En hoe kunnen we een steentje bijdragen aan dit soort ideeën? En wat kunnen we leren van twee eeuwen ervaring met de vrederechter in België?
Een interactieve sessie onder leiding van rechter Ton Lennaerts en vrederechter Guy Rommel.

Een burger die in een rechtszaak verzeild raakt staat vaak verbazing te wachten. “Waarom vertelt niemand mij vooraf wat er gaat gebeuren?’, ‘Waarom praat de rechter alleen met mijn advocaat, en niet met mij?” en “Waarom duurt het zolang voor er een uitspraak is?” Ook herkennen burgers hun zaak niet altijd terug in de uitspraak. Het gaat niet meer over hun probleem. De sleutel om dat te veranderen heeft de rechter in handen.
De rechter is te passief, meer luisteraar dan vragensteller, de zitting een “black box”. Het kan veel actiever. Neem regie en zoek de grenzen op. Rick Verschoof en André Verburg gaan hierover graag met u in gesprek.

Verschoof is naast civiel rechter ook hoogleraar rechtspraak en waarnemend voorzitter van de Geschillencommissie van het financiële klachteninstituut Kifid – waar burgers terecht kunnen met klachten over financiële dienstverleners. André Verburg is naast bestuursrechter onder meer ook docent/onderzoeker aan de Universiteit Utrecht en betrokken bij het project ‘Prettig Contact met de Overheid’. Beiden weten ze precies hoe burgers een procedure ervaren.

Alle trainingen, PROMIS en discussies ten spijt: de gewone man of vrouw kan nog steeds geen touw vastknopen aan onze uitspraken. Sterker nog, zelfs ketenmedewerkers die de uitspraken moeten uitvoeren begrijpen vaak niet precies wat er wordt bedoeld.
Is het recht echt zo ingewikkeld? Of maken we het ingewikkeld en moeten we de hand in eigen boezem steken? Hoe gaan mensen uit een ander vakgebied hiermee om?
Het is tijd voor duidelijke taal. Tijd om los te breken uit onze juridische ketenen. Maar… Hoe?! En durven we het eigenlijk wel, want openheid is kwetsbaarheid.

Die uitdaging en verandering hebben zo’n 12 duizend medewerkers van verzekeraar Achmea al doorgemaakt. 'En met die uitdaging stoeien ze vaak nog dagelijks', zeggen Erik Naberhuis en Serva Dollenkamp, respectievelijk manager en projectleider van het programma Klantbelang Centraal bij Achmea. 'Want duidelijker en persoonlijker communiceren, via brief, e-mail, chat of polisvoorwaarden is niet zomaar een kwestie van een schrijfcursus. Het is een pittige cultuurverandering! Waar je niet alleen kijkt naar competenties van mensen, maar vooral naar je hoe je je doelen borgt in je beleid, processen en managementafspraken. En hoe je je klant, leverancier of samenwerkingspartner naar "binnen haalt". Want je kunt dit niet zonder degene voor wie je het doet.' Daarmee heeft Achmea flinke stappen gezet in haar communicatie. Dat zien zij terug in onafhankelijke en eigen onderzoeken. En ook medewerkers zeggen dit.

Hoeveel we ook praten met vakgenoten, experts of beleidsmakers, de impact van ons werk is vooral zichtbaar in het dagelijks leven van de gewone mensen die in de zittingszalen voorbij komen. Hun verhalen vertellen ons meer over de relevantie van de Rechtspraak dan alle onderzoeken bij elkaar. Jurgen Obbens en Aimée Metselaar vertellen deze verhalen. De een dader, de ander slachtoffer.

Obbens (44) zoekt uitdagingen, ook als ondernemer. Terugkijkend, kwam zijn bijbehorende dadendrang voort uit een behoefte om gezien te worden. Een behoefte die er uiteindelijke toe leidde dat hij 800.000 euro te veel aan voorbelasting terugvroeg, waarvoor hij 11 maanden cel kreeg.

Metselaars (33) werd op 26 april 2008 thuis overvallen en meerdere keren gestoken met een mes. Eén van de messteken sneed haar ruggenmerg door, met een complete dwarslaesie tot gevolg. Ze voegde zich als benadeelde partij bij het strafproces en maakte gebruik van haar spreekrecht.

Rechters volgen slaafs de wet, gemaakt door de wetgevers. Trendvolgers per definitie. U vraagt, wij draaien. Maar wacht... Kijken wij ook niet naar de ‘geest van de wet’, bepalen wij niet wat de wetgever bedoelt terwijl de wetgever dit zelf niet eens echt weet? We schieten alcoholsloten af, bepalen dat uitgeprocedeerde asielzoekers recht hebben op bed, bad en brood. Wat nou ‘trendvolger’, wij zijn trendsetters!

Welke grote veranderingen, juridisch of maatschappelijk, hebben wij teweeg gebracht? Hoe hebben we de maatschappij gestuurd toen hij richtingloos leek te raken? En zit de maatschappij hier wel op te wachten, een rechter op de stoel van wetgever?

We onderzoeken het onder leiding van moderator Hans Atteveld (strafrechter bij rechtbank Zeeland-West-Brabant). Rechter Ronny Water (rechtbank Amsterdam) praat over Turkse uitleveringsverzoeken en raadsheer Yvo Kuijck (gerechtshof Arnhem-Leeuwarden) vertelt over zijn ervaringen met euthanasiezaken. Ook horen we uit eerste hand hoe het was om de eerste bed-bad-broodzaak in de zittingszaal te behandelen.

Een rechter heeft dagelijks een flinke portie ellende te verwerken. Hij begeeft zich in de werelden van gebroken gezinnen, verslavingsproblematiek, faillissementen of mensen die meer zorg nodig hebben dan ze krijgen. Maar ook manoeuvreert hij zich langs verkeersongelukken, kinderporno en moord en doodslag. Dit heeft zijn weerslag op de psyche van een rechter, niemand is immuun voor zoveel narigheid. Het kan niet anders dan dat je af en toe gewoon heel boos wordt, of heel verdrietig. Toch lijkt het soms dat wordt gedacht: dit hoort bij het werk, deal with it. Een mentaliteit waar bijvoorbeeld de politie en het leger jarenlang de wrange vruchten van hebben geplukt.

Bespreek hoe je met de soms schokkende realiteit omgaat tijdens een workshop met trainer en adviseur Charlotte Rutten (bureau Boertien Vergouwen Overduin), acteur Loes Delleman en rechter-commissaris André Coumans (teamvoorzitter bij de rechtbank Gelderland).

In Nederland bestaat de scheiding der machten. De Rechtspraak is er van doordrongen, aan politiek wagen wij ons liever niet. Maar hoe denken politici hierover? Mag een politicus praten over zaken die onder de rechter zijn? En waarom komen er uit Den Haag soms van die onrechtstatelijke geluiden? Welk spel gaat daarachter schuil?

We vragen het Jan Schinkelshoek. Hij was Tweede Kamerlid voor het CDA en campagneleider voor Ruud Lubbers. Maar ook was hij directeur Voorlichting bij het ministerie van Justitie, hoofd voorlichting van de CDA-fractie, parlementair redacteur en lobbyist. Tegenwoordig is hij directeur van het communicatiebureau Schinkelshoek & Verhoog. Kortom: hij kent de klappen van de zweep als het gaat om 'het Haagse', een man om van te leren.

Rechters zijn schuw. Maar ze moeten af en toe kromme tenen krijgen van het niveau van het publieke debat? Politici die maar wat schreeuwen, zelfverklaarde deskundigen wiens redenatie kant noch wal raakt? Moeten we die zogenoemde deskundigen niet publiek op hun plek zetten? Public shamen?

Moeten we, als we beter begrepen willen worden, ons niet meer mengen in het maatschappelijke debat? En hoe zou dat dan moeten? Of creëert terughoudendheid juist mystiek, en moet de Rechtspraak slechts sporadisch afdalen om de maatschappij te corrigeren? Want van je laten horen maakt je ook kwetsbaar, zeker als je geen blad voor de mond neemt.

Voor Paul Stamsnijder, oprichter van de Reputatiegroep, is het duidelijk: ‘De dialoog is cruciaal voor creëren van draagvlak.’

Van tijd tot tijd duikt het idee weer op: laten we juryrechtspraak invoeren. Dichter bij de burger kan je niet komen, niet waar? En daarnaast: onderzoek wijst uit dat zodra burgers meer van een zaak weten, ze ongeveer hetzelfde straffen als een rechter. De oplossing voor alle problemen, zo lijkt het.
Maar is het niet te mooi om waar te zijn? Want iedereen die Making a Murderer heeft gekeken weet dat Amerikaanse juryrechtspraak ook een showelement introduceert. Willen we dat echt?

We vragen het de Noorse rechter Wiggo Storhaug Larssen, in zijn land hebben ze dit systeem al tijden. Larssen is al meer dan 15 jaar rechter bij het lagmannsrett – het Noorse gerechtshof – en is vicepresident van de Noorse rechtersvakbond.

Deze sessie is Engelstalig.

Als de Rechtspraak een afspiegeling is van de maatschappij, kan dit helpen het gezag en vertrouwen in de Rechtspraak te versterken. Maar zit er genoeg straat in de toga’s? Of vinden we de straat vooral aan de andere kant van de voorzittershamer? In het beklaagdenbankje…
Want of het nou recht doet aan de werkelijkheid of niet, over het algemeen zal men bij een rechter niet denken aan een seizoenkaart van Feyenoord of een abonnement op Autoweek. Eerder aan hockey, een Concertgebouwabonnement of gewichtige literatuur. Daarnaast is de rechterlijke macht vooral heel wit...
Hoe zorgen we ervoor dat de Rechtspraak een afspiegeling wordt van de maatschappij? En willen we dat eigenlijk wel?

Journalist Kustaw Bessems (Volkskrant) leidt de discussie. Daaraan doen mee: Herma Rappa-Velt (lid Raad voor de rechtspraak), Sylvia van der Raad (promoveerde vorig jaar op het onderwerp 'diversiteit binnen de Rechtspraak'), Gerdo Kuiper (projectleider kennisdeling praktijkonderzoek en diversiteit bij de Hogeschool Leiden) en Meryem Aksu (rechter bij de rechtbank Overijssel en eerste RIO-rechter).

De traditionele Rechtspraaklezing wordt dit jaar uitgesproken door publicist en opiniemaker Bas Heijne. Heijne is schrijver, interviewer en vertaler, onder meer bekend van zijn columns in NRC Handelsblad. Hij toont zich telkens een scherpe waarnemer van de moeilijke relatie tussen autoriteit en samenleving, tussen staat en straat.

Aan het begin van de Dag van de Rechtspraak zal hij zijn lezing houden. Op geheel eigen wijze geeft hij zijn visie op het dagthema. Een select gezelschap krijgt de kans in gesprek te gaan met Heijne over zijn lezing. Reserveer snel, er is maar een beperkt aantal plaatsen beschikbaar.