Henk Naves, voorzitter van de Raad, noemt in de brief het politieke overleg – dat begon op advies van verkenner Wouter Koolmees – hoopvol. Niet alleen voor direct betrokkenen die uitkijken naar oplossingen voor de maatschappelijke problemen waar zij mee te maken hebben, maar ook omdat het een mogelijk begin is van het herstel van het vertrouwen dat mensen hebben in het probleemoplossend vermogen van onze overheid. 

‘Het is belangrijk dat de politiek maatschappelijke vraagstukken zelf oppakt, zich aan de eigen regels houdt en zorgt dat uitvoeringsinstanties hun werk adequaat kunnen doen’, schrijft Naves. De afgelopen jaren laten zien wat de gevolgen zijn als dit niet gebeurt: de rechter wordt regelmatig gedwongen om de overheid te corrigeren. ‘Dit ondergraaft het publieke vertrouwen in de (instituties van de) democratische rechtsstaat en zorgt voor toenemend anti-institutioneel sentiment.’ Ook wordt de rechtspraak volgens Naves dan vaak als hindermacht neergezet, in plaats van als een constructieve, noodzakelijke derde staatsmacht.

In de brief benadrukt Naves het belang van stabiliteit en vertrouwen in de rechtsstaat. Tegelijkertijd waarschuwt hij dat (begrijpelijke) politieke dadendrang op gespannen voet kan staan met de rechtsbescherming van mensen. ‘Niet zelden wordt geopperd om beroepsmogelijkheden bij maatschappelijk urgente dossiers – bijvoorbeeld bij woningbouw en migratie – te beperken. Het is belangrijk te beseffen dat het hier gaat om spelregels voor de overheid met betrekking tot de rechtsbescherming van mensen in een veel zwakkere positie.’ Hij beveelt aan om rechtspraak in twee instanties als uitgangspunt te blijven hanteren. ‘Hieraan tornen om de urgente problemen van vandaag op te lossen, kan ertoe leiden dat de rechtsbescherming van morgen tekortschiet.’ 

Om de rechtsstaat weerbaarder te maken, zou het goed zijn om de waarborgen voor onafhankelijke rechtspraak expliciet in de wet op te nemen, staat in de brief. Bijvoorbeeld door de Raad voor de rechtspraak een grondwettelijke positie te geven en de rol van de minister bij benoemingen van de leden van deze Raad af te schaffen. Ook moet het voor individuele rechters mogelijk worden om wetten aan de Grondwet te toetsen, door het huidige toetsingsverbod af te schaffen. Daarnaast kan voor de jeugd aansprekend burgerschapsonderwijs helpen om jongeren duidelijk te maken dat de vrije democratische rechtsstaat het waard is om te beschermen. 'Een toekomstige generatie met een kritisch denkvermogen, die onderscheid kan maken tussen feiten en desinformatie, en die de meerwaarde van de verworvenheden van de democratische rechtsstaat ziet, is van even groot belang.'

Lees de volledige brief van de Raad voor de rechtspraak aan informateur Buma (pdf, 409,7 KB)