Het huidige taakstrafverbod, dat in 2012 werd ingevoerd, beperkt rechters nu al in hun plicht om de meest passende straf op te leggen. Zij geven keer op keer aan dat het verbod in de praktijk niet werkt omdat het hen belemmert in het opleggen van een straf die recht doet aan het gepleegde feit en waarbij rekening wordt gehouden met alle unieke omstandigheden in een zaak. Een straf met het beste effect op dader én samenleving. Door rechters te beperken in hun mogelijkheden hierbij wordt hoognodig maatwerk onmogelijk, met onrechtvaardige situaties als gevolg. 

Een taakstraf is niet voor niets, naast de gevangenisstraf en geldboete, een hoofdstraf. Waar een gevangenisstraf mensen verder buiten de maatschappij kan plaatsen, kan een taakstraf iemand juist middenin de samenleving plaatsen – wat een grotere preventieve werking heeft. Ook betekent een gevangenisstraf sneller ook het verlies van een baan, huis of relatie. Dit zijn factoren die juist een positieve stabiliserende werking hebben op iemands leven. Kort gezegd: iemand gaat minder snel opnieuw in de fout na een taakstraf dan na een – in Nederland relatief vaak opgelegde – korte gevangenisstraf. Daarnaast staat (de uitbreiding van) het taakstrafverbod op gespannen voet met het uitgangspunt dat in een rechtsstaat de onafhankelijke rechter de straf en strafmaat bepaalt binnen de kaders van de wet. 

Het is een misvatting dat geweld tegen hulpverleners op dit moment niet zwaar wordt bestraft. Bij ernstig geweld volgt al snel een gevangenisstraf en is een taakstrafverbod overbodig. Toch is het niet de eerste keer dat wordt voorgesteld het taakstrafverbod uit te breiden met een verbod bij geweld tegen hulpverleners. Zo diende toenmalig minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) in 2021 een vergelijkbaar wetsvoorstel in. De Raad stelt in het huidige advies dat de argumenten van destijds tegen zo'n verbod nog steeds overeind staan. 

Daarnaast waarschuwt de Raad dat – juridisch gezien – al snel over mishandeling kan worden gesproken terwijl het in de praktijk kan gaan om een relatief licht vergrijp. Bijvoorbeeld als iemand in de chaos van een uit de hand gelopen demonstratie een agent duwt, in paniek trekt aan de arm van een ambulancemedewerker of in absolute verwarring een klap uitdeelt. Het is dan aan de rechter om in zo’n situatie te beoordelen of een gevangenisstraf, taakstraf, boete of een combinatie hiervan het meest rechtvaardig is. Rechters hebben deze vrijheid nodig om hun werk goed te kunnen doen. 

Als het wetsvoorstel in de praktijk wordt gebracht, verliest de rechter alle ruimte om rekening te houden met de ernst van de mishandeling en de situatie waarin deze plaatsvond. Ook is er geen ruimte om rekening te houden met de persoonlijke situatie van de verdachte, zoals zijn geestestoestand, het feit dat er kinderen aan zijn zorg zijn toevertrouwd, dat een gevangenisstraf het verlies van hulpverlening of uitkering betekent (met ook nadelige maatschappelijke gevolgen), en of sprake is van spijt of recidive.

Ondanks de kritiek op een taakstrafverbod in het algemeen ziet de Raad ook enkele lichtpuntjes in het wetsvoorstel. Zo is in het voorstel de mogelijkheid opgenomen een taakstraf te combineren met een voorwaardelijke gevangenisstraf, wat nu nog niet mogelijk is. Deze aanpassing stelt de rechter beter in staat om een passende en effectieve straf op te leggen. Dat is ook het geval bij een andere aanpassing die het wetsvoorstel beoogt. Het taakstrafverbod geldt op dit moment niet alleen bij ernstige misdrijven, maar ook als iemand de afgelopen vijf jaar al eens taakstraf heeft gekregen. Bij die tweede categorie wordt het door dit wetsvoorstel mogelijk in bijzondere gevallen van het taakstrafverbod af te wijken. De Raad is daar heel positief over.

Lees het volledige wetgevingsadvies (pdf, 316,9 KB)