2.1.1 Enquête en voorzieningen met betrekking tot de vennootschappen van weduwe en zoons Blokker,

Nardinc, 29 augustus 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:2348)

Het vermogen van wijlen Jaap Blokker ter grootte van ongeveer € 1 miljard is ondergebracht in een groep rechtspersonen, onder meer bestaande uit een Stichting administratiekantoor (StAK) die certificaten heeft uitgegeven en alle aandelen houdt in een houdstermaatschappij, die twee werkmaatschappijen heeft. Certificaathouders zijn de weduwe van Jaap Blokker en hun twee geadopteerde zoons, ieder voor 1/3 deel. Het bestuur van de StAK bestond uit de weduwe en zoons en drie onafhankelijke bestuurders. In de drie vennootschappen wordt het bestuur gevormd door één van deze onafhankelijke bestuurders, al dan niet aangevuld met de weduwe en één van haar zoons (zoon 2).

De verhoudingen tussen de twee zoons en de weduwe Blokker alsmede tussen de zoons en de onafhankelijke bestuurders zijn diepgaand verstoord geraakt. De standpunten over en weer zijn verhard en compromissen kunnen niet worden gevonden.

Twee van de onafhankelijke bestuurders treden af, nieuwe bestuurders kunnen niet worden gevonden door de conflictueuze situatie en de zoons oefenen grote druk uit op de derde bestuurder om ook af te treden, in een kennelijke poging hun zeggenschap in de groep verder te vergroten. De weduwe en de overgebleven onafhankelijke bestuurder ontslaan daarop de zoons als bestuurder in verschillende rechtspersonen, maar dezen verzetten zich daartegen. De verstoorde verhoudingen en problematische governance belemmeren het functioneren van de vennootschappen.

Alle betrokkenen wensen (om verschillende redenen) dat een enquête wordt gelast en de Ondernemingskamer gaat daarin mee. De Ondernemingskamer overweegt dat een verzoek jegens de StAK niet ontvankelijk is omdat de StAK geen onderneming in stand houdt (artikel 2:344 aanhef en onder b BW) maar dat het handelen van de StAK, die organisatorisch is verbonden met de vennootschappen, wel onderwerp van een enquête bij de vennootschappen kan zijn.

De Ondernemingskamer benoemt verder een bestuurder bij de vennootschappen. Ook schorst zij zekerheidshalve zoon 2 als bestuurder bij de vennootschappen om duidelijkheid te scheppen over de bestuurssamenstelling en omdat samenwerking tussen hem en de andere bestuurders niet meer mogelijk is en dit vooralsnog vooral aan de zoon te wijten lijkt. Tot slot  worden de aandelen van StAK in de houdstermaatschappij tijdelijk overgedragen aan een beheerder.

2.1.2. Na vaststelling wanbeleid treft de Ondernemingskamer – ter voorkoming van verdere voortzetting van het wanbeleid – nadere en verstrekkende onmiddellijke voorzieningen op grond van 2:349a BW

i3 Holding B.V. c.s., 16 februari 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:369)

Nadat de Ondernemingskamer wanbeleid had vastgesteld bij IT-bedrijf i3 en verschillende eindvoorzieningen had getroffen, is het conflict tussen de minderheidsaandeelhouders enerzijds en de grootaandeelhouder (vader, tevens bestuurder die voor het wanbeleid verantwoordelijk is gehouden en bij eindvoorziening is ontslagen) en zijn zoon (manager i3) anderzijds, niet tot een einde gekomen. Het wanbeleid was gelegen in verrijking van vader (ten bate van zichzelf en zijn zoon) ten koste van i3 en de minderheidsaandeelhouders, zonder dat vader de vereiste transparantie had betracht. De minderheidsaandeelhouders, i3 (vertegenwoordigd door de OK-bestuurder) en de OK-beheerder verwijten vader en zoon, die feitelijk als bestuurder optreedt, dat zij het wanbeleid gezamenlijk voortzetten, onder andere door het voeren van tal van procedures, het leggen van beslagen en – wat zoon betreft – het doen van grote betalingen namens i3 zonder overleg met de OK-bestuurder. Zoon zou hiermee aansturen op het faillissement van i3 om zo de aandelen tegen een gunstige prijs te verkrijgen. Vader en zoon menen op hun beurt dat i3 haar verplichtingen, zoals die uit de managementovereenkomst van zoon, niet nakomt en het daarom noodzakelijk was verschillende procedures te starten.

De Ondernemingskamer overweegt dat zoon in de tweedefasebeschikking weliswaar niet (ook) zelf verantwoordelijk is gehouden voor het wanbeleid, maar dat daarin wel uitdrukkelijk is geoordeeld dat vader en zoon samen optrokken met betrekking tot de aan het wanbeleidsoordeel ten grondslag liggende onderwerpen. In plaats van dat vader en zoon het wanbeleid ongedaan maken zetten zij het wanbeleid voort, bijvoorbeeld door samen op te trekken in verschillende voor de onderneming schadelijke procedures. De daardoor inmiddels ontstane financieel zeer zwakke toestand van i3 en de onrust op de werkvloer als gevolg van het ontwrichtende handelen van zoon, maken stevig ingrijpen noodzakelijk. De voorzieningen komen neer op een aantal verboden en geboden voor vader en zoon. Zoon wordt geboden zich te gedragen naar de instructies van de OK-bestuurder. Samen worden zij geboden zich te onthouden van negatieve uitlatingen over de OK-functionarissen en, op straffe van dwangsommen, de gelegde beslagen op te heffen, executiemaatregelen gestaakt te houden en een kopie van de beschikking van de Ondernemingskamer te overleggen bij toekomstige verzoeken tot het leggen van beslag. De volmacht van zoon wordt  beperkt en de OK-bestuurder wordt gemachtigd de managementovereenkomst van zoon te beëindigen of schorsen, een en ander zo nodig in afwijking van andersluidende kortgedingvonnissen.

2.1.3 Enquêteverzoek ontvankelijk tijdens Whoa-procedure

Vennootschap A BV, 29 april 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:2739)

Vennootschap A legt zich toe op de aanleg van glasvezel in Duitsland. Nadat de oprichter/bestuurder het grootste deel van zijn aandelen had verkocht, is de vennootschap in financieel zwaar weer geraakt. Aandeelhoudersleningen van de aandeelhouders (waaronder de oprichter) mochten niet baten, waarna alleen de nieuwe meerderheidsaandeelhouder nog bereid was aanvullende financiering te verstrekken om een faillissement te voorkomen. Nadat het overleg over een financiële herstructurering tussen de aandeelhouders was mislukt, heeft de vennootschap met steun van haar meerderheidsaandeelhouder een Whoa-verzoek ingediend om de balans via deze procedure te versterken. Dit verzoek is toegewezen, waarbij een herstructureringsdeskundige is benoemd. De oprichter klaagt met haar enquêteverzoek over het beleid en de gang van zaken bij Vennootschap A. Zij voelt zich door de meerderheidsaandeelhouder misleid bij het verstrekken van een aandeelhouderslening. Volgens de oprichter hebben de aan de meerderheidsaandeelhouder gelieerde bestuurders van Vennootschap A zich te zeer laten leiden door de belangen van die aandeelhouder.

Twee onderwerpen uit de uitspraak verdienen hier vermelding: de verhouding tussen de enquêteprocedure en de Whoa-procedure en de vraag naar een tegenstrijdig belang van bestuurders die zijn gelieerd aan de meerderheidsaandeelhouder wanneer deze is verwikkeld in een conflict met de minderheidsaandeelhouder.

De Ondernemingskamer overweegt dat met de Whoa-procedure en enquêteprocedure verschillende doelen worden gediend. Dat een Whoa-procedure wordt voorbereid of loopt, maakt een enquêteverzoek niet op voorhand niet-ontvankelijk. De Whoa-procedure kan wel een rol spelen bij de belangenafweging die bij het gelasten van een onderzoek of het treffen van een voorziening moet worden gemaakt.

De Ondernemingskamer verwerpt de stelling van de oprichter dat bestuurders van Vennootschap A vanwege hun verbinding met de meerderheidsaandeelhouder zijn geconflicteerd. De belangen tussen Vennootschap A en haar meerderheidsaandeelhouder liepen in hoge mate parallel, wat onder meer blijkt uit de omstandigheid dat de meerderheidsaandeelhouder de afgelopen maanden als enige bereid was Vennootschap A te financieren en voor een faillissement te behoeden. Voor zover de belangen niet geheel parallel lopen, is de mate waarin zij uiteenlopen onvoldoende om te oordelen dat zich een tegenstrijdig belang voordoet als bedoeld in art. 2:239 lid 6 BW. Wel noopte het (potentiële belangen)conflict ertoe dat de aan de meerderheidsaandeelhouder gelieerde bestuurders gepaste zorgvuldigheid in acht namen. Dat hebben zij gedaan. De Ondernemingskamer wijst het verzoek af.

2.1.4 Gebod om transactie niet te frustreren

Centric Holding B.V. c.s., 17 september 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:2660)

In 2022 heeft de advocaat-generaal de Ondernemingskamer verzocht in te grijpen bij Centric Holding B.V. en haar drie dochtervennootschappen om redenen van openbaar belang. De Ondernemingskamer heeft bij mondelinge uitspraak van 3 november 2022 voorshands geoordeeld dat gegronde redenen bestaan voor twijfel aan een juist beleid en een juiste gang van zaken van Centric, de bestuurder van Centric Holding geschorst, een uitvoerende en een niet uitvoerende bestuurder van Centric Holding benoemd en de aandelen in Centric Holding ten titel van beheer overgedragen aan een beheerder (zie OK 3 november 2022, ECLI:NL:GHAMS:2022:3139).

Deze zaak gaat over de verkoop van de door Centric Holding gedreven onderneming (hierna: de Transactie). Het bestuur van Centric Holding en de beheerder hebben besloten dat het belang van de continuïteit van de vennootschap en haar onderneming vergt dat de door Centric Holding gehouden aandelen in de drie dochtervennootschappen worden verkocht. Centric Holding verzoekt de Ondernemingskamer nadere onmiddellijke voorzieningen te treffen die onder meer erop zijn gericht dat deze Transactie ongehinderd kan worden voltooid. Het verzoek strekt ertoe dat de geschorste bestuurder (tevens 100%-aandeelhouder) tegen zijn zin de onderneming wordt ontnomen die hij zelf heeft opgebouwd. De Ondernemingskamer onderkent dat dit ongebruikelijk is en ver gaat. De gevolgen van de Transactie, die onherroepelijk zijn en diep ingrijpen in de rechten van de geschorste bestuurder, vergen daarom dat een verkoop noodzakelijk is in het belang van Centric, dat geen alternatieve, minder diep ingrijpende maatregel voorhanden is en dat alle betrokkenen vanuit hun eigen rol een hoge mate van zorgvuldigheid betrachten tijdens dit proces.

De Ondernemingskamer komt tot het oordeel dat de Transactie het resultaat is van een zorgvuldig, transparant en competitief proces en dat met de Transactie de belangen van Centric Holding en het bestendige succes van de met haar verbonden onderneming ná de overname wordt bevorderd, waarbij ook voldoende zorgvuldig rekening is gehouden met de in het geding zijnde publieke belangen en de belangen van al degenen die bij de vennootschap en haar onderneming zijn betrokken, waaronder in het bijzonder ook de geschorste bestuurder. Het bestuur van Centric Holding en de beheerder hebben in redelijkheid kunnen besluiten tot verkoop van de door Centric Holding gehouden aandelen in de drie dochtervennootschappen en voldoende is gebleken dat zij bij de totstandkoming van de Transactie, met inachtneming van alle daarbij betrokken belangen, hun taken met de benodigde zorgvuldigheid hebben uitgeoefend. De geschorste bestuurder wordt bij wijze van aanvullende onmiddellijke voorziening veroordeeld de Transactie en de uitvoering van de Transactie te gehengen en te gedogen, met dien verstande dat dit onverlet laat het recht van de geschorste bestuurder desgewenst in rechte op te komen tegen de Transactie of tegen de uitvoering daarvan.

2.2.1 Besluit tot geleidelijke uitfasering wetenschappelijk onderzoek met non-humane primaten binnen KNAW-instituten is kennelijk onredelijk

Ondernemingsraad van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW), 14 november 2024 (ECLI:NL:GHAMS:2024:3423)

De KNAW voert (onder meer) wetenschappelijk onderzoek uit in de door haar beheerde instituten. Een van die instituten is het Herseninstituut, waar fundamenteel onderzoek wordt gedaan naar het visuele systeem en een prothese voor blindheid. Daarbij worden dierproeven gedaan met apen (non-humane primaten). Binnen de KNAW wordt daarvoor een kolonie van 17 resusapen gehouden.

De KNAW heeft op 28 november 2023 het voorgenomen besluit genomen tot een zorgvuldige, geleidelijke uitfasering van het wetenschappelijk onderzoek met non-humane primaten, waarbij het onderzoek op 1 oktober 2032 volledig stopgezet dient te zijn. Het principiële standpunt dat daaraan ten grondslag ligt, is dat het KNAW-bestuur het niet wenselijk vindt dat binnen de KNAW-organisatie in de toekomst nog onderzoek wordt gedaan aan non-humane primaten voor wetenschappelijk onderzoek dat niet noodzakelijk is voor de bestrijding van levensbedreigende ziekten en uitbraken van infectieziekten die de volksgezondheid bedreigen. Het bestuur verwijst daarbij tevens naar de toenemende roep vanuit politiek en maatschappij om wetenschappelijk onderzoek met apen om ethische redenen zoveel mogelijk te beperken. Ook andere academische instellingen hebben inmiddels die keuze al gemaakt. Het bestuur meent dat het voorgenomen moment van stoppen ver genoeg in de toekomst ligt om bedrijfsmatig, ten aanzien van personeel en wetenschap, zorgvuldig te werk te gaan.

De OR van de KNAW heeft negatief geadviseerd. Hij meent dat de belangen van KNAW bij beëindiging van wetenschappelijk onderzoek met apen niet inzichtelijk zijn gemaakt en niet zijn afgewogen tegen het belang van voortzetting van het onderzoek voor de KNAW-instituten, onderzoekers en patiënten. Alternatieven zijn ook niet onderzocht. De KNAW heeft het advies van de OR niet gevolgd en een definitief besluit genomen. De OR verzoekt de Ondernemingskamer vast te stellen dat de KNAW in redelijkheid niet heeft kunnen komen tot haar besluit, de KNAW te gebieden het besluit in te trekken en alle gevolgen ervan ongedaan te maken.

De Ondernemingskamer wijst erop dat artikel 25 lid 3 WOR van de bestuurder vergt dat inzichtelijk wordt gemaakt op welke wijze hij de bij de besluitvorming betrokken gerechtvaardigde belangen tegen elkaar heeft afgewogen. Daaraan heeft het KNAW-bestuur niet voldaan. Het bestuur heeft telkens vooropgesteld dat het gaat om een principiële keuze en in wezen alle door de OR aangedragen argumenten voor een heroverweging daarop af laten stuiten.

Volgens de Ondernemingskamer is niet in geschil dat er ethische bezwaren kleven aan dierproeven met apen en dat maatschappelijk een breed gedragen wens bestaat dergelijk onderzoek te beperken. Daar staat tegenover dat het onderzoek van de Hersenstichting onbetwist van groot wetenschappelijk belang is en dat het de levenskwaliteit van een groot aantal mensen met een hersenaandoening mogelijk aanzienlijk kan verbeteren. Tegen die achtergrond kan niet worden volstaan met de constatering dat het niet wenselijk is het onderzoek met apen voort te zetten, maar moet een concrete afweging van alle verschillende daarbij betrokken belangen worden gemaakt. Het KNAW-bestuur had  deze uit artikel 25 lid 3 WOR voortvloeiende motiveringsplicht moeten naleven.

De verzoeken van de OR worden daarom toegewezen. De Ondernemingskamer verduidelijkt dat het dat het uiteindelijk aan de KNAW is om, met inachtneming van alle kenbare bij haar organisatie betrokken gerechtvaardigde belangen, alsnog een besluit te nemen over de vraag of het onderzoek met non-humane primaten op termijn moet worden beëindigd.

2.3.1 Peildatum bij een openbaar bod

DSM B.V., 14 mei 2024 (ECLI:GHAMS:2024:1401)

In deze uitkoopprocedure heeft DSFIR op de voet van art. 2:359c BW de uitkoop gevorderd van de gezamenlijke andere aandeelhouders van DSM B.V., nadat zij een openbaar ruilbod had uitgebracht als bedoeld in artikel 5:74 Wft op alle geplaatste gewone aandelen in het kapitaal van DSM (één aandeel DSFIR voor één aandeel DSM). De Ondernemingskamer acht de vordering, na een ambtshalve onderzoek naar de eisen van de leden 1 en 2 van artikel 2:359c BW, in beginsel toewijsbaar en oordeelt verder als volgt.

Ingevolge artikel 2:359c lid 6 BW dient de Ondernemingskamer de billijke prijs voor de over te dragen aandelen vast te stellen op een door haar te bepalen dag (de peildatum) en luidt deze prijs in geld. Omdat de biedprijs in dit geval bestond uit één aandeel DSFIR, moet de Ondernemingskamer de peildatum vaststellen en de waarde van één aandeel DSFIR in geld op de peildatum.

In zijn arrest van 22 december 2023 (ECLI:NL:HR:2023:1824 (NIBC)) heeft de Hoge Raad overwogen dat de Ondernemingskamer vrij is om in redelijkheid de peildatum voor de vaststelling van de (billijke) prijs te bepalen. De Ondernemingskamer heeft in het Unit4-arrest (ECLI:NL:GHAMS:2015:2775 (Unit4)) overwogen dat zij in uitkoopprocedures die volgen op een openbaar bod, bij het bepalen van de peildatum aansluiting zoekt bij het bod. Meer in het bijzonder hanteert zij in die gevallen als uitgangspunt dat de peildatum gelijk is aan de datum van de betaalbaarstelling onder het bod, mits de bieder dan ten minste 95% van het geplaatste kapitaal (en ten minste 95% van de stemrechten) van de doelvennootschap houdt.

In dit arrest gaat het onder meer over de vraag of de peildatum gesteld moet worden op de laatste dag van de na-aanmeldingstermijn van het openbaar bod of op de nadien gelegen datum van betaalbaarstelling van de tegenprestatie anders dan in geld. De Ondernemingskamer ziet mede gelet op het belang van rechtszekerheid in dit geval geen aanleiding om af te wijken van het in het Unit4-arrest geformuleerde uitgangspunt. Daarbij weegt mee dat het billijke prijsvermoeden van artikel 2:359c lid 6 BW is gegrond op de gedachte dat indien een bod op grote schaal is aanvaard, de geboden prijs volgens de markt kennelijk een adequate weerspiegeling is van de waarde van de aandelen. De aandeelhouders van DSM die hun aandelen onder het bod hebben aangeboden zullen hun keuze hebben gemaakt op basis van een inschatting van de waarde van de aangeboden tegenprestatie, dat wil zeggen van de waarde van één aandeel DSFIR dat zij op de datum van betaalbaarstelling zullen ontvangen in ruil voor één aandeel DSM. Voorts verdient het de voorkeur dat degenen die het bod hebben aanvaard en degenen die het bod niet hebben aanvaard in beginsel dezelfde prijs krijgen voor de door hen gehouden aandelen. Dat is in het geval van een ruilbod, waarbij zoals hier meer dan 90% van de aandelen waarop het bod betrekking heeft is aangeboden, de waarde van het aangeboden ruilaandeel op de datum van betaalbaarstelling onder het bod. 

De Ondernemingskamer stelt vast dat de wetgever zich niet heeft uitgelaten over de vraag of de in artikel 2:359c lid 6 BW bedoelde uitkeringen netto- of bruto-uitkeringen betreffen. Dividendbelasting is een directe belasting die wordt geheven van de aandeelhouder die gerechtigd is tot de opbrengst van de aandelen. De verschuldigde dividendbelasting strekt daarom niet in mindering op de hoogte van een door DSM betaalbaar gestelde dividenduitkering. Dit betekent dat de in artikel 2:359c lid 6 BW bedoelde uitkeringen zien op de brutobedragen van eventuele dividenduitkeringen. Het is  vervolgens – zoals in de praktijk ook te doen gebruikelijk is – aan de individuele aandeelhouders om te bepalen of zij daarover wel of geen dividendbelasting verschuldigd zijn, en zo nee, de door de vennootschap ingehouden dividendbelasting van de Belastingdienst terug te vragen.

In 2024 heeft de Hoge Raad geoordeeld over uitspraken van de Ondernemingskamer in een vijftal zaken. De Hoge Raad heeft in deze zaken het cassatieberoep verworpen op grond van artikel 81 lid 1 Wet op de rechterlijke organisatie, dat wil zeggen zonder motivering. Daarom worden de uitspraken hier verder niet besproken. Het betreft de volgende uitspraken:

• HR 19 april 2024, ECLI:NL:HR:2024:631 (Fortenova Group c.s.)
• HR 7 juni 2024, ECLI:NL:HR:2024:817 (Estro Groep B.V.)
• HR 7 juni 2024, ECLI:NL:HR:2024:820 (Estro Groep B.V.)
• HR 20 september 2024, ECLI:NL:HR:2024:1256 (Casa della Gioia B.V.)
• HR 20 december 2024, ECLI:NL:HR:2024:1893 (FM1 Invest Germany B.V.)
  

Voorbereidingen op de Wet aanpassing geschillenregeling en verduidelijking ontvankelijkheidseisen enquêteprocedure

Op 1 januari 2025 is de Wet aanpassing geschillenregeling en verduidelijking ontvankelijkheidseisen enquêteprocedure (Wagevoe) in werking getreden. Deze wet brengt belangrijke wijzigingen mee voor het beslechten van geschillen binnen vennootschappen en de voorwaarden voor toegang tot de enquêteprocedure bij de Ondernemingskamer. De aanpassingen zijn gericht op een efficiëntere en doeltreffende behandeling van geschillen, met als doel rechtszekerheid en voorspelbaarheid voor de betrokken partijen te vergroten.

In aanloop naar de invoering van deze wet heeft de Ondernemingskamer zich intensief voorbereid op de gevolgen voor haar werkwijze en procedures. Een van de belangrijkste aandachtspunten was de impact van de wetswijziging op de geschillenregeling. Met name de rol van deskundigen binnen deze regeling vereiste nadere uitwerking, zodat hun inzet en rapportages optimaal bijdragen aan een zorgvuldige en efficiënte geschilbeslechting.

Om deze inzet te ondersteunen, heeft de Ondernemingskamer de Leidraad voor deskundigen in de geschillenregeling opgesteld. Deze leidraad biedt deskundigen praktische richtlijnen en een helder kader voor hun werkzaamheden binnen de geschillenregeling. Daarbij is specifiek aandacht besteed aan de verwachtingen omtrent onafhankelijkheid, methodologie en rapportage, zodat deskundigen effectief kunnen bijdragen aan een goed onderbouwde oordeelsvorming door de Ondernemingskamer. De leidraad is openbaar beschikbaar en te raadplegen via de volgende link: Leidraad voor deskundigen in de geschillenregeling (pdf, 0 B).

De invoering van deze wet markeert een belangrijke stap in de richting van een geïntegreerde toepassing van de geschillenregeling en de enquêteprocedure voor de beslechting van geschillen binnen de rechtspersoon. De Ondernemingskamer blijft de ontwikkelingen op dat vlak nauwlettend volgen en staat open voor verdere verfijning van haar werkwijzen en procedures, met als doel een effectieve en evenwichtige behandeling van ondernemingsrechtelijke geschillen.