Grondrechten vormen de harde kern van een democratische rechtsstaat, zegt Frits Bakker. ‘Vrijheid van meningsuiting, recht op een privéleven, bescherming tegen aantasting van eigendom, het recht op een eerlijk proces, het recht op gelijke behandeling, daar gaat het over. Die rechten moet de overheid eerbiedigen en beschermen, dankzij onze Grondwet. Maar wat als de overheid dat niet doet? Wat als een wettelijke bepaling onvoldoende rekening houdt met bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting of de rechten van religieuze minderheden? Dan is het essentieel dat er een beroep op de onafhankelijke rechter openstaat, die de wetgever kan corrigeren.’

In veel andere democratische landen is het heel gewoon dat de rechter wetten aan de Grondwet toetst, maar in ons land geldt een toetsingsverbod. De gedachte daarachter is dat het parlement zelf nieuwe wetten aan de Grondwet toetst voordat zij worden aangenomen. Rechters mogen wetten wel toetsen aan internationale verdragen, waarin veelal dezelfde grondrechten zijn vastgelegd. ‘Maar ook die bevoegdheid staat nu onder druk’, zegt Bakker. ‘De VVD, die bij de verkiezingen de grootste partij is geworden, wil de toetsing aan internationale verdragen uit de wet schrappen. Dat baart ons grote zorgen. Straks heeft de rechter helemaal geen mogelijkheid meer om de naleving van mensenrechten te controleren.’

Afgezien daarvan is toetsing van wetten aan internationale verdragen niet hetzelfde, zegt Bakker. Die biedt de rechter alleen de mogelijkheid om overheid te houden aan de verdragen die met andere landen zijn gesloten. ‘Een garantie dat de betreffende wet dan ook wordt ingetrokken of aangepast, is er niet. Als er wél direct aan de Grondwet mag worden getoetst, kan je voorkomen dat door wetgeving sluipenderwijs rechten van burgers worden aangetast.’

De rechten van burgers zijn na veel strijd vastgelegd in de Grondwet. Het niet mogen toetsen van wetten doet het belang van onze Grondwet ernstig tekort, vindt Bakker. ‘Zogeheten constitutionele toetsing biedt tegenwicht aan de waan van de dag, waaraan de politiek en de markt nu eenmaal onderhevig zijn. Ik zal er daarom op blijven aandringen dat het parlement het verbod opheft. Dan kan de Grondwet het kloppend hart worden van onze democratie, net als in de landen om ons heen.’