Onder de noemer ‘maatschappelijk effectieve rechtspraak’ (MER) werkt de Rechtspraak sinds 2016 aan laagdrempelige procedures, die meer gericht zijn op het oplossen van problemen dan het doorhakken van juridische knopen. In de loop der tijd zijn veel pilots gestart bij verschillende gerechten, ieder met een eigen focus. Om de balans op te maken en geleerde lessen op een rijtje te zetten, heeft de Raad voor de rechtspraak opdracht gegeven voor een meta-analyse van twaalf pilots die eerder zijn geëvalueerd.

Sommige pilots zijn gericht op de leefbaarheid in de buurt, andere op het oplossen van conflicten tussen burgers en de overheid (met name in bijstandszaken) of zorgverzekeraars, weer andere op het voorkomen dat complexe echtscheidingen steeds verder uit de hand lopen of het stoppen van huiselijk geweld. De nadruk kan ook liggen op de aanpak van schulden, of van problemen op veel verschillende levensgebieden waardoor mensen vastlopen en soms overlast veroorzaken of delicten plegen. Hiervoor werkt de Rechtspraak samen met andere instanties.

De waardering voor de pilotprocedures is groot, onder rechtzoekenden en professionals, stelt het onderzoeksrapport Maatschappelijk effectieve rechtspraak: een meta-analyse van twaalf evaluatiestudies.  Het lukt in veel gevallen om mensen met moeilijkheden in contact te brengen met hulpverleners en partijen met een conflict komen heel vaak tot overeenstemming.

Daar tekent onderzoeker Suzan Verberk wel bij aan dat het succes deels te danken is aan de inrichting van de pilots: de lage griffiekosten, de selectiefase vooraf, de voorrang voor pilotzaken, de zitting waarvoor veel tijd wordt uitgetrokken en rechters die partijen veel ruimte geven, maar ook krachtig begeleiden bij het zoeken naar een oplossing. Dat maakt het soms moeilijk om van een geslaagde pilot de standaard werkwijze te maken: niet alle zaken kunnen voorrang krijgen en tegen lage kosten worden behandeld.

Waar mogelijk worden succesvolle werkwijzen ingevoerd bij alle rechtbanken. Zo werken er in het hele land schuldenfunctionarissen, die rechtzoekenden met schulden in contact brengen met hulpverleners. Ook wordt dit jaar de tiende wijkrechtspraaklocatie geopend. De Rechtspraak hecht er veel waarde aan zichzelf te verbeteren en aan te passen aan de veranderende samenleving en blijft daarom opstaan voor mooie nieuwe initiatieven, schrijft voorzitter Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak in de aanbiedingsbrief aan staatssecretaris Struycken.