Het kabinet wil de gesubsidieerde rechtsbijstand, waarmee mensen met weinig geld toch hulp van een advocaat kunnen krijgen, hervormen en daarmee 85 miljoen euro bezuinigen. In het nieuwe stelsel krijgt het Juridisch Loket een centrale rol. Dat loket geeft rechtzoekenden dan niet alleen advies over hun juridische positie , maar bepaalt ook of het echt nodig is een advocaat in te schakelen en wijst zo mogelijk op andere vormen van conflictoplossing . De bedoeling is dat meer geschillen zonder rechter worden afgehandeld. 

De Raad voor de rechtspraak waardeert het streven om het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand te hervormen en toekomstbestendig te maken, maar is bezorgd over wat dit voorstel kan betekenen voor de toegang tot de rechter. Het wetsvoorstel stoelt op de gedachte dat burgers mondiger zijn geworden en alternatieven voor het oplossen van juridische problemen toenemen. Daarvoor ontbreekt de onderbouwing, stelt de Raad. Rechters zien juist veel mensen die niet voor zichzelf kunnen opkomen: verdachten met een lichte verstandelijke handicap, probleemgezinnen bij de familierechter, mensen die onder bewind worden gesteld bij de kantonrechter.

De voorgestelde wetswijziging lijkt vooral een bezuinigingsmaatregel te zijn. Medewerkers van het Juridisch Loket kunnen daardoor druk voelen om rechtzoekenden zo min mogelijk door te verwijzen naar een advocaat. Onduidelijk is bovendien waar zij de expertise vandaan moeten halen die nodig is om hun ‘poortwachtersrol’ goed te vervullen, aldus het advies. De Raad heeft niets tegen efficiëntere oplossingen voor juridische conflicten. Maar bij de keuze tussen rechtspraak en een alternatief moet het belang van de rechtzoekende voorop staan, niet het belang van de overheid.

Volgens het wetsvoorstel vervalt het recht op door de overheid betaalde rechtsbijstand bij een echtscheiding, als het totale gezinsinkomen hoog genoeg is om zelf de kosten te dragen. Heeft een van de partners te weinig geld, dan wordt een advocaat toegevoegd mét terugbetalingsverplichting. De vermogende partner moet daaraan bijdragen. De Raad wijst erop dat die plicht in de praktijk vervalt als de rijkere partner de scheiding aanvraagt. De financieel zwakkere partner kan dan alleen hopen op een vrijwillige bijdrage, waarmee de kiem is gelegd voor een extra scheidingsconflict.

Verdachten die in bewaring worden gesteld, krijgen een advocaat toegevoegd; zij zitten immers vast en kunnen hun eigen zaken niet regelen. Wordt de bewaring direct geschorst, dan is dat volgens het wetsvoorstel niet nodig. De Raad is het daar niet mee eens. Bewaring wordt vaak onder voorwaarden geschorst. Verdachten (die nogal eens zwakbegaafd, verslaafd of psychisch gestoord zijn) hebben dan al tijdens de bespreking van die voorwaarden een advocaat nodig. De Raad stelt dan ook voor dat in die gevallen verdachten recht houden op toevoeging van een advocaat.

De Raad wijst erop dat ook nu al een zeer beperkt percentage van de geschillen (4 à 5 procent) aan de rechter wordt voorgelegd. Alternatieven zijn niet altijd goedkoper. Bovendien kan lang zoeken naar een oplossing extra schade opleveren, bijvoorbeeld bij ernstige conflicten waar kinderen bij betrokken zijn. Een rechter die de knoop doorhakt, kan soms rust en duidelijkheid geven die nodig is om uit de problemen te komen.

Lees hier de alternatieve tekst voor mensen met een visuele beperking van Advies Stelselvernieuwing rechtsbijstand (pdf, 207,1 KB)