‘Wist u dat uw rijbewijs vals was?’, vraagt de Gelderse politierechter Steenweg. ‘Nee’, antwoordt Maksym, via een Oekraïense tolk. ‘Hoe kwam u aan dat rijbewijs?’, vervolgt de rechter. ‘Dat heb ik in Polen gehaald. Ik heb er praktijk- en rijexamen gedaan’, antwoordt Maksym. ‘En u bent allebei geslaagd?’ Aleksandr en Maksym knikken. Waarom ze in Polen rijlessen namen? ‘Omdat mij door een rijschool in Nederland werd verteld dat ik hier als Oekraïner geen examen mocht doen. En daarom ging ik naar Polen, want daar kon het wel. Dat had ik van vrienden gehoord. De rijlessen werden ook in het Oekraïens aangeboden.’ Maksym verbleef een paar maanden in Warschau voor de rijlessen, Aleksandr pendelde op en neer tussen de Gelderse opvang en de Poolse hoofdstad. Maksym zegt dat hij twaalf rijlessen volgde, Aleksandr tien. 

Na het succesvol afgelegde rijexamen krijgen Aleksandr en Maksym hun gloednieuwe rijbewijs van de rijschool in Warschau. ‘Gewoon via de rijschool?’, vraagt de rechter verbaasd. ‘U twijfelde niet aan de echtheid van het rijbewijs?’ Maksym reageert: ‘Ik twijfelde niet, want ik had alle examens goed afgelegd. Ik was daarom erg verbaasd toen de politie zei dat mijn rijbewijs vals was.’ Aleksandr was ook verbaasd, maar misschien toch iets minder, want na het examen had hij op een website gekeken of hij wel een echt Pools rijbewijs kreeg. ‘Ik kom uit Oekraïne en wist niet hoe het in Polen werkte. In Oekraïne krijg je je rijbewijs van de overheid. Ik wilde zekerheid. Ik kreeg toen een mail dat mijn rijbewijs echt was. Ik kreeg mijn rijbewijs ook van de rijschool; drie dagen na het examen werd het opgestuurd.’ 

De rijbewijzen waren vals, zegt officier van justitie Goudvis. ‘Dat staat niet ter discussie. De vraag is: wisten de heren dat ze een vals rijbewijs hadden, of hadden ze dat mogen vermoeden?’ De officier windt er geen doekjes om: ‘Ze wisten dat hun rijbewijzen vals waren.’ Waarom? De officier: ‘In de Europese Unie vraag je je rijbewijs aan in de plaats waar je woont. Je woont op de plek waar je ten minste 185 dagen in het jaar verblijft. De verdachten hebben gezegd dat ze eigenlijk in Nederland woonden. Volgens de Europese regels konden ze geen rijbewijs in Polen halen. Bovendien haal je officiële documenten bij een overheidsinstantie. Dat mag bekend worden verondersteld. Verdachte Maksym zegt ook nog dat hij het rijbewijs contant heeft afgerekend. Dat is opvallend.’ De officier vermoedt dat Aleksandr en Maksym zo goedkoop mogelijk een rijbewijs wilden bemachtigen. ‘En dat hebben ze op een illegale manier in Polen gedaan.’

Officieren van justitie kijken bij hun strafeis naar de richtlijnen van het Openbaar Ministerie. Vaak wijken ze daarvan af, soms niet. Officier Goudvis wijkt niet van richtlijn af. ‘De richtlijn is een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van twee maanden, en ik zie geen enkele reden om daarvan af te wijken.’ Geen enkele aanleiding? Er is volop aanleiding om Maksym en Aleksandr vrij te spreken, en in ieder geval veel lichter te straffen, menen hun advocaten. ‘Er staat onvoldoende vast dat het rijbewijs vals was, en als dat zo is, dan wist mijn cliënt dat niet en kon hij dat ook niet vermoeden’, zegt raadsman De Rode over Maksym. ‘Hij kon op 29 september 2023 bij het RDW een auto op zijn naam zetten en verzekeren met zijn Poolse rijbewijs. Ik heb de rechtbank zeven vertaalde documenten gestuurd die mijn cliënt heeft ontvangen. Ze lijken van de juiste autoriteiten te komen en zijn allemaal ondertekend en voorzien van stempels. Toen ik ze zag, dacht ik: daar zou ik zelfs in trappen.’ 

Maksym heeft alle stappen doorlopen die nodig zijn voor het behalen en administreren van een rijbewijs, aldus zijn raadsman. ‘Hij heeft ook een psychologische en een medische test afgelegd. Dat moet in Polen.’ Dat hij zijn rijbewijs van de rijschool kreeg, wil niet zeggen dat Maksym achterdochtig had moeten worden. ‘Hij is Oekraïner, geen Pool. Hij krijgt een document, met een uitdraai van het Poolse rijbewijsregister, met wederom een stempel en een handtekening. Als het rijbewijs vals was, dan is dat heel professioneel gedaan en is hij voor een groot geldbedrag opgelicht.’ Net als Maksym wist Aleksandr niet dat hij met een vals rijbewijs rondreed, zegt zijn raadsvrouw Delpeche. ‘Hij heeft al zijn examens doorstaan en het hele proces heeft hem 1.200 euro gekost. Ook hij heeft documenten met handtekeningen en stempels ontvangen. Aan het rijbewijs is niet te zien dat het vals is.’ Dat Aleksandr op een website zocht of zijn rijbewijs echt was, spreekt juist voor hem, vindt zijn advocate. ‘Hij was nieuw in Polen en moest alles zelf uitzoeken. Dat deed hij, en op de website stond dat zijn rijbewijs echt was.’

Politierechter Steenweg zou Maksym en Aleksandr moeten vrijspreken. Als ze toch vindt dat het Oekraïense tweetal een straf verdient, dan is twee maanden celstraf veel te veel. Zij hebben niemand opgelicht – zij zijn opgelicht. En daar komt nog wat bij. ‘Mijn cliënt verblijft in de vluchtelingenopvang. Als hij daar langer dan veertien dagen wegblijft, moet hij weg’, aldus raadsvrouw Delpeche. Zelfde laken een pak voor Aleksandr, aldus raadsman De Rode. De rechter vindt inderdaad dat de twee Oekraïners een straf verdienen. Hun rijbewijzen waren vals, dat staat als een paal boven water. ‘En u had redelijkerwijs moeten vermoeden dát ze vals waren’, zegt de Gelderse politierechter. ‘U kreeg uw rijbewijs niet via de overheid, maar van de rijschool in een land waar u niet woonde. U had kunnen googelen en dan had u kunnen zien dat het niet pluis was.’ 

Rechters hebben geen richtlijnen, maar oriëntatiepunten. En die zeggen ook dat het ‘voorhanden hebben van een vals identiteitsbewijs’ bestraft kan worden met een celstraf van twee maanden. ‘Maar dat vind ik in dit geval heel zwaar’, besluit politierechter Steenweg. ‘U hebt allebei geen strafblad en u bent nog jong. Misschien hebt u de ernst van wat u deed niet goed ingeschat.’ Ze geeft Maksym en Aleksandr ieder een werkstraf van 120 uur.

* Dit zijn niet hun echte namen.