‘Het komt bijna niet voor dat rechters echt partijdig blijken te zijn; denk aan iemand die antisemitisch is en moet oordelen over een Joods persoon’, zegt Peter Björn Martens. ‘Het gaat meestal om de schijn van partijdigheid, waarbij iemand het gevoel heeft gekregen dat de rechter niet geïnteresseerd in wat hij zegt of er niets van gelooft. Wij kijken dan naar wat er op de zitting is gezegd, hoe dat is gezegd en in welke context. Het kan best zijn dat een rechter volstrekt te goeder trouw is maar iets heel onhandigs zegt, waardoor een procespartij inderdaad kan denken dat hij vooringenomen is. Dan wordt het wrakingsverzoek toegewezen. Maar ik heb ook meegemaakt dat een rechter iemand ten onrechte beschuldigde van tegenstrijdige verklaringen. Omdat hij meteen inzag dat hij zich vergiste en excuses aanbood, was dat geen reden voor wraking.’

Landelijk varieert het aantal wrakingsverzoeken de laatste jaren van 600 tot 750 per jaar. Daarvan wordt gemiddeld zo’n 3 procent gegrond verklaard. ‘Sommige mensen denken dan: die rechters houden elkaar de hand boven het hoofd. De slager keurt zijn eigen vlees. Dat begrijp ik wel een beetje. Maar reken maar dat wij wrakingsverzoeken heel serieus behandelen, want voor een goed functionerende rechtsstaat is vertrouwen in de rechters enorm belangrijk. Daarom worden ook alle uitspraken van wrakingskamers op rechtspraak.nl gepubliceerd, zodat iedereen kan lezen hoe de Rechtspraak omgaat met twijfels over rechters.’

Je zou kunnen verwachten dat rechters steeds vaker gewraakt worden nu er zoveel wantrouwen is in de samenleving. In Amsterdam valt dat reuze mee, rekent Martens voor: ‘Je houdt altijd een klein percentage mensen dat iedereen wantrouwt en daarom te pas en te onpas wrakingsverzoeken indient. Maar als je naar de cijfers kijkt, waren er de afgelopen jaren 54 verzoeken per jaar bij onze rechtbank en in 2018 nog rond de 70. Het wisselt. Wel hebben we sinds pakweg 2010 gezien dat er steeds meer misbruik werd gemaakt van de wrakingsprocedure. Als rechters bijvoorbeeld een getuigenverhoor afwezen, riepen advocaten meteen dat zij bevooroordeeld waren. Soms wilden ze alleen de rechtszaak vertragen. Al die verzoeken werden afgewezen, maar intussen zaten wij telkens te bespreken of een rechter wel onpartijdig was.’

De Hoge Raad heeft daar in 2018 paal en perk aan gesteld. ‘Rechters kunnen niet meer gewraakt worden vanwege zulke procesbeslissingen die gewoon bij het rechterswerk horen. Als je het niet eens bent met zo’n beslissing kan je dat in hoger beroep aankaarten. Dat heeft voor een grote verandering gezorgd. Als wij samenkomen en meteen aan het dossier zien dat het een onzinverzoek is dat nooit tot wraking kan leiden, verklaren we het ‘kennelijk ongegrond’ en beleggen we geen zitting om de betrokkenen te horen. Dat scheelt veel tijd. Je moet dus meteen alles zeggen wat je op je hart hebt als je een rechter wraakt; dat wordt opgenomen in het proces-verbaal van de zitting en dat kan je later niet meer aanvullen.’ 

Als een van de rechters in de wrakingskamer ook maar een klein beetje twijfelt, komt er toch een zitting. ‘Een wrakingsverzoek is heel serieus; het uitgangspunt blijft dat we dat op een zitting behandelen.’