Om de bedreigingen het hoofd te kunnen bieden worden in de verklaring van Riga verschillende aanbevelingen gedaan. Zo wordt onderstreept dat Raden voor de rechtspraak voortdurend waakzaam moeten blijven om bedreigingen voor de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de rechtsstaat tijdig te identificeren.

Verder wordt aangeraden het maatschappelijk vertrouwen in de rechterlijke macht te versterken, onder meer door het verhaal van de rechterlijke macht regelmatig uit te dragen. Daarin staat de toegevoegde waarde van een onafhankelijke rechterlijke macht voor burgers en de voordelen die deze biedt voor de economische welvaart en de stabiliteit van hun land centraal. Tenslotte wordt de fundamentele waarde van solidariteit tussen de Europese rechterlijke machten benadrukt.

Vrijdag werd ook de uitkomst van de ENCJ-enquête onder rechters over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht gepresenteerd. In dat 'Survey on independence report (pdf, 0 B)' beoordelen rechters hun eigen onafhankelijkheid en die van de rechterlijke macht als geheel. Meer dan 19.000 rechters uit 32 landen namen deel aan de enquête, waaronder voor het eerst ook die van Moldavië en Oekraïne.

Hoewel Europese rechters hun onafhankelijkheid over het algemeen positief waarderen, komt er een einde aan de trend van geleidelijke verbetering hiervan, die sinds 2015 zichtbaar was. In sommige landen is zelfs een daling zichtbaar. Ook maakt het onderzoek duidelijk dat de spanning tussen de rechterlijke macht en andere staatsmachten is toegenomen.

Die toegenomen spanning is bijvoorbeeld ontstaan doordat rechtelijke beslissingen die indruisen tegen de belangen van de regering steeds slechter worden uitgevoerd. En door publieke aanvallen op rechters of de rechtspraak als geheel. Daarnaast zien rechters in veel landen een lage of achterblijvende beloning, hoge werkdruk en onvoldoende middelen voor de rechterlijke macht als bedreiging voor de onafhankelijkheid.

Ook het toegenomen gebrek aan respect voor de onafhankelijke rechterlijke macht door regering en parlement wordt als probleem gezien. En niet alleen daar. De verklaring benadrukt de rol van de vrije media in de democratie; maar signaleert dat rechters ongepaste druk van de (sociale) media op zaakniveau ervaren. Velen van hen vinden dat hun onafhankelijkheid door of op de (sociale) media onder druk staat.

In tien landen, waaronder Nederland, geven rechters in de enquête een rapportcijfer van 9 of hoger voor de eigen onafhankelijkheid. Daarnaast scoren we, samen met Denemarken, Finland, Ierland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk, hoog qua overtuiging dat corruptie niet plaatsvind (95 procent of hoger). De deelnemende rechters zien verder een sterk dalend respect voor de onafhankelijkheid van rechters door regering en parlement. Nog maar 51% en 41%, ten opzichte van 74% en 56% in 2022, vindt dat regering en parlement voldoende respect toont voor die onafhankelijkheid.

Het is nu aan de Europese Raden voor de rechtspraak en andere bestuurders om de resultaten van de enquête voor hun land te analyseren en de aangehaalde kwesties te adresseren. Het ENCJ moedigt hen aan de problemen onder de aandacht te brengen bij de overige staatsmachten, waar zij van afhankelijk zijn voor het aannemen van wetgeving en het verstrekken van de benodigde middelen.

• Lees hier de Verklaring van Riga (pdf, 0 B)
  
• Lees hier het volledige 'Survey on independence report (pdf, 0 B)'
  

De missie van het Europees netwerk van raden voor de rechtspraak (ENCJ) is het bevorderen en beschermen van de rechtsstaat binnen Europa, met name door de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te verdedigen en te versterken. De Raad voor de rechtspraak in Nederland heeft zich verschillende keren uitgesproken voor het versterken van de onafhankelijkheid van de Rechtspraak. Bijvoorbeeld op het punt van benoemingen, maar ook als het gaat over een eigen begroting en de verankering van de positie van de Raad voor de rechtspraak in de Grondwet.