Straffen versus herstellen

Een doel van straffen is onder andere vergelding. Andere doelen zijn het beschermen van de samenleving en het voorkomen van recidive. Maar wat een strafrechtelijke procedure veelal niet echt bereikt, is herstel. Hierin kan mediation een rol spelen. Wanneer verdachte en slachtoffer met elkaar in gesprek gaan, kan dat voor beide partijen positieve gevolgen hebben, geeft Wendela Nijhuis, mediationfunctionaris bij rechtbank Overijssel, aan. 

‘Een strafrechtprocedure focust zich nog altijd grotendeels op de verdachte. Of deze het delict wel of niet heeft gepleegd en welke straf en/of maatregel passend is bij een veroordeling. In die zin zou je kunnen zeggen dat er minder focus is op het slachtoffer en zijn of haar ervaringen. Tijdens mediation is dat anders: dan worden zowel verdachte als slachtoffer uitgenodigd toe te lichten hoe zij de situatie ervaren hebben. Voor beide kanten van het verhaal is er evenveel ruimte.’

‘Het is nog zo’n jonge meid’

Wendela vertelt over een nog erg jonge vrouwelijke verdachte die een vrouw op hoge leeftijd op straat beroofde van haar tas. ‘De jongedame had naar eigen zeggen snel geld nodig. Gekleed in een zwarte hoodie ging ze op zoek naar een willekeurig slachtoffer, in de hoop dat die cash bij zich zou dragen. Haar oog viel uiteindelijk op de hoogbejaarde dame’. Al voorafgaand aan de reeds geplande strafrechtzitting bleek dat zowel het slachtoffer als de verdachte enorm gebukt gingen onder de gebeurtenis. Naar aanleiding daarvan werd partijen het aanbod gedaan om in mediation te gaan, in de hoop dat dit verlichting zou brengen. 

Wendela: ‘Tijdens de gesprekken bleek al snel dat het meisje de impact van haar actie onderschat had. Zij had nooit gedacht dat de bejaarde vrouw niet langer over straat zou durven en bij het opnieuw zien van mensen in hoodies telkens een paniekaanval zou krijgen. Anderzijds had zich bij het slachtoffer in haar hoofd een beeld van de dader gevormd dat nog het meest leek op een enorm monster, terwijl zij aan de mediationtafel ineens het jonge meisje zag dat de dader daadwerkelijk was’.

Begrip voor elkaar

Een (jeugdige) verdachte kan niet altijd goed overzien wat de impact van het strafbare feit is op het leven van het slachtoffer. Anderzijds kan het slachtoffer de verdachte soms groter maken dan hij/zij in de werkelijkheid is. Aan beide zijden van het delict kan mediation bijdragen aan een beter beeld van de persoon waarmee slachtoffer en verdachte te maken hebben gehad. Veelal hebben partijen na een geslaagde mediation met meer begrip voor elkaar. Daarnaast houdt de officier van justitie of rechter rekening met de inhoud van de overeenkomst bij de vervolg(ings)beslissing, de behandeling van de zaak en/of de strafoplegging. In Gelderland en Overijssel kan de rechter na een geslaagde mediation ook besluiten dat het niet nodig is om de zaak nog verder inhoudelijk te behandelen en kan een zogenoemde eindezaaksverklaring uitspreken.

Mark Rietveld, rechter bij rechtbank Gelderland, licht toe hoe hij tot zo’n besluit komt: ‘Een eindezaaksverklaring is voor mij vooral voor zaken waarin ik als strafrechter weinig meer kan toevoegen met een strafoplegging of schuldigverklaring. Zelfs als het maar in een klein aantal gevallen kan worden uitgesproken, is het een zinvolle toevoeging. Voor die mensen heeft het namelijk een oplossing gebracht.’ Wendela vult aan: ‘Het belangrijkste is dat ieder z’n weg kan vervolgen en weer vooruit kan kijken. Feit blijft dat er een gebeurtenis is geweest die nooit had mogen gebeuren, maar de mediation heeft er wel aan bijgedragen dat het voorval niet als een donkere wolk boven het dagelijkse leven en de toekomst van partijen blijft hangen.’ 

Met de aankomende invoering van het vernieuwde Wetboek van Strafvordering komt er wellicht meer ruimte voor mediation bij de afdoening van een strafrechtelijke zaak. Bij een geslaagde mediation kan de rechter in de toekomst wellicht zonder inhoudelijk vonnis de zaak beëindigen met de nieuwe wettelijke mogelijkheid van een eindezaaksverklaring. In afwachting van het vernieuwde Wetboek vindt voor minderjarige verdachten op dit moment een pilot met de eindezaaksverklaring plaats bij de rechtbanken Overijssel en Gelderland. 

Lees meer over de mogelijkheden van mediation.