Lang was het Fries taboe in de rechtszaal, hoewel het naast het Nederlands een officiële taal is. Onvrede daarover leidde in 1951 tot rellen bij het Paleis van Justitie in Leeuwarden. Het duurde tot 1997 voordat er een wettelijke regeling kwam en in 2014 heeft Nederland zich verplicht (voortvloeiend uit een Europees handvest) om het Fries ‘te beschermen en te bevorderen in het rechtsverkeer’. Europese inspecteurs controleren nu jaarlijks of de rechtbank aan deze verplichting voldoet. Zij kijken bijvoorbeeld of bij de rechtszalen bordjes hangen met de tekst ‘U heeft het recht om Fries te spreken’. Dit moet ook boven dagvaardingen en oproepingen staan.

Procederende partijen, verdachten, slachtoffers en getuigen hebben dat recht allemaal. Daarom moeten rechters en griffiers in Leeuwarden het Fries in elk geval kunnen verstaan. ‘Iedereen die op de rechtbank komt werken, krijgt een taalcursus’, zegt Dölle. ‘Maar de spoeling van rechters die het Fries beheersen wordt wel dunner.’ Dat komt onder meer door de samenvoeging van de rechtbanken Leeuwarden, Assen en Groningen tot 1 rechtbank Noord-Nederland. Rechters kunnen op alle 3 de locaties worden ingezet, waardoor het volgens Dölle vaker voorkomt dat een behandelend rechter geen Fries verstaat.

De rechtbank verzoekt op de website om ten minste 8 dagen voor een zitting te melden of iemand Fries wil spreken. Dan kan tijdig een tolk worden geregeld, als dat nodig is. ‘Het blijft een beetje raar dat Friezen dat in hun eigen regio vooraf moeten aangeven’, vindt Dölle. ‘Mensen willen vaak van Nederlands op Fries overschakelen als de emoties tijdens een zaak oplaaien. Dat weet je meestal niet van tevoren.’

Het stimuleren van de Friese taal staat helaas op een laag pitje, zegt Dölle. ‘Het hangt van de individuele rechter af.’ Jammer, want hij houdt van zijn mooie, oude ‘memmetaal’, die wel iets wegheeft van het Engels en humor kent die zich niet zomaar laat vertalen. Zelf speelt hij geregeld een actieve rol als hij de typische tongval bij iemand herkent. ‘Zeg het maar in het Fries, zeg ik dan. Friezen zijn vaak bescheiden. Fries spreek je thuis, denken ze, niet in de rechtszaal. Nederlands wordt gezien als deftiger, de taal van de instanties.’

Op zo’n Friestalige zitting geeft hij geregeld een Nederlandse samenvatting, om zeker te weten dat ook een niet-Friese officier van justitie alles goed kan volgen. ‘Het Openbaar Ministerie moet er net als de Rechtspraak voor zorgen dat het mogelijk is om Fries te spreken in de rechtszaal, maar de praktijk loopt niet altijd even soepel. Zogeheten COVM-zaken, over verkeersboetes voor bijvoorbeeld rijden onder invloed, stuurt het OM vanuit Utrecht aan. De officieren van dienst zijn meestal niet Friestalig. Maar dat is juist bij dit soort zaken wel belangrijk. Daarin staan gewone mensen terecht, die soms nachtenlang wakker liggen voor de zitting. Toen ik een verdachte op zo’n zitting aanbood om Fries te spreken, stond de officier op en zei: “Ik versta dit niet.” Ik antwoordde: “Dat is vervelend, maar in de wet staat dat u het minimaal moet verstaan.” Daar bleek zij nog nooit van gehoord te hebben.’

Sinds het ontstaan van de rechtbank Noord-Nederland mag ook in Assen en Groningen in het Fries worden geprocedeerd, net als (in hoger beroep) bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden. Elders in het land mag dat alleen als iemand onvoldoende in staat is om zich in het Nederlands uit te drukken. Advocaten zijn niet verplicht om het Fries te beheersen. In grotere strafzaken wordt dan ook minder vaak Fries gesproken dan in lokale rechtszaken, omdat daar vaak advocaten uit andere delen van het land bij betrokken zijn. Een bekende zaak die bol stond van de emoties en dus wel in het Fries werd behandeld, was die tegen de ‘blokkeerfriezen’ die in 2017 tegenstanders van Zwarte Piet op de snelweg hadden tegengehouden.