Als duidelijk is dat een verdachte kampt met diverse problemen, kan de Officier van Justitie besluiten een strafzaak voor te leggen aan de wijkrechtspraakrechter. Te denken valt aan schulden, een vechtscheiding, drugsgebruik, schoolverzuim, problemen binnen het gezin of huisvestingsproblemen. De verdachte moet actief met die problemen aan de slag. De betrokken organisaties uit de wijk/omgeving of de mensen uit het netwerk van de verdachte komen mee naar de zitting. De wijkrechtspraakrechter verkent op de zitting mogelijke oplossingen. De rechter doet uitspraak in de strafzaak en legt bij de problemen passende bijzondere voorwaarden op. Onder regie van de rechter worden afspraken gemaakt waar de verdachte en alle betrokken (hulp)organisaties zich aan moeten houden.

Wijkrechtspraak op Zuid richt zich op bewoners met multiproblematiek in de Rotterdamse wijken Bloemhof, Hillesluis, Afrikaanderwijk, Feijenoord en Vreewijk. Wijkrechtspraak zoekt naar een duurzame (geschil)oplossing voor de bewoner door een integrale en gecoördineerde aanpak vanuit het strafrecht en andere vormen van recht en/of hulpverlening. De beslissing van de wijkrechter kan bijdragen aan duurzame oplossingen door zaken van de bewoners integraal te behandelen (onder meer door gecombineerde zittingen). Wekelijks zijn er in het Huis van de Wijk zittingen. Die kunnen gaan over huiselijk geweld, familiezaken en betalingsachterstanden.

Voorafgaand aan de zitting is er een Multidisciplinair Overleg waarbij de betrokken professionals en de advocaat zoveel mogelijk informatie rondom de betrokken bewoner verzamelen en delen. Als het een strafzaak is, neemt de officier van Justitie ook deel aan het Multidisciplinair Overleg. De betrokkenen maken een gezamenlijk integraal plan van aanpak voor de bewoner en stellen een gezamenlijk advies op aan de wijkrechter.

Het doel van de ‘Aanpak huiselijk geweld’ is het meer integraal behandelen van lichte huiselijk geweldzaken door strafzaken te combineren met civiele zaken in zogeheten combi-zaken op een huiselijk geweldzitting (bv. gezag en omgang, ondertoezichtstelling, echtscheiding). De rechtbank werkt met themazittingen, waar huiselijk geweld en samenhangende kwesties door één rechter worden behandeld. De problemen kunnen dan snel en in onderlinge samenhang worden opgelost. Deze pilot is recentelijk afgerond en de rechtbank heeft besloten een nieuwe werkwijze in te voeren. De nieuwe werkwijze behelst een dagelijkse themazitting huiselijk geweld, waarbij 1 zitting in de week wordt gebruikt om zaken te combineren. Op de andere 4 zittingen staan alleen de strafzaken huiselijk geweld, maar wordt wel extra tijd ingepland om de achterliggende problematiek te bespreken. Voor zover huiselijk geweldzaken hebben plaats gevonden in de wijken die onderdeel zijn van de pilot ‘Wijkrechtspraak op Zuid’ worden die zaken in het Huis van de Wijk behandeld. Overige zaken worden op de rechtbank behandeld.

De Amsterdamse wijk Venserpolder is een van de wijken waar relatief veel bewoners te maken hebben met een stapeling van problemen. Ze zijn bijvoorbeeld werkloos, hebben soms schulden en kampen met psychische of lichamelijke problemen. Niet zelden spelen ook problemen in de relatie of met de kinderen een rol of is sprake van (kleine) criminaliteit. Wanneer de problemen leiden tot een gang naar de rechter, zal de buurtrechter, meer dan in een gebruikelijke rechtszaak, alle problemen in samenhang met elkaar bekijken. Samen met de wijkbewoner én alle instanties die rond de rechtzoekende actief zijn, gaat de buurtrechter op zoek naar een effectieve en duurzame oplossing. De buurtrechter behandelt politierechterzaken, leerplichtzaken, familiezaken en bepaalde incassozaken. Daarnaast voert de buurtrechter op gemeenschappelijk verzoek bemiddelende gesprekken bij schoolverzuim, huiselijk conflict, of om de voortgang van een hulpverleningstraject te bevorderen. Het doel is om daarmee rechtszaken te voorkomen.

Het Huis van het Recht in Heerlen is een initiatief van gemeente Heerlen, rechtbank Limburg en het Juridisch Loket. Ook het Openbaar Ministerie, Raad voor de Kinderbescherming, de woningcorporaties en de Heerlense sociale buurt- en expertiseteams hebben zich aangesloten. Inwoners van Heerlen kunnen bij een fysiek loket hulp krijgen als ze verschillende problemen hebben op gebied van bijvoorbeeld schulden, huisvesting, verstoorde familierelaties of een verslaving. Mensen krijgen begeleiding om de juiste weg te vinden naar de hulpverlenende organisaties, om verdere verslechtering van hun situatie te voorkomen.

Wijkrechtspraakrechters vinden dat problemen er zijn om opgelost te worden. Het is de bedoeling dat jongeren en kwetsbare gezinnen uit Tilburg-Noord en Tilburg-West via wijkrechtspraak op een laagdrempelige manier en zo vroeg mogelijk worden geholpen bij het aanpakken en voorkomen van multiproblematiek. De wijkrechtspraakrechters hebben veel aandacht voor de persoon en de problemen waarmee hij of zij te maken heeft. Ook voeren zij gesprekken om rechtszaken te voorkomen.

Wijkrechtspraak Tilburg is een samenwerkingsverband van de rechtbank Zeeland-West-Brabant, de gemeente Tilburg, het Openbaar Ministerie Zeeland-West-Brabant, de politie, advocatuur, reclassering, maatschappelijk werk, woningcorporaties, gemeentelijke diensten, Zorg- en Veiligheidshuis en de GGZ. Ook verschillende andere hulporganisaties doen mee.

In Den Haag is door de rechtbank Den Haag voor de bewoners van de wijken Moerwijk, Morgenstond, Bouwlust en Vrederust een zittingszaal ingericht in wijkcentrum Moerwijk (Wijkz). Elke maandag vindt een zitting plaats in het kader van wijkrechtspraak. Bij wijkrechtspraak is bij de behandeling van de zaak extra tijd en aandacht voor het vinden van oplossingen voor de verschillende problemen die spelen in iemands leven. Het kan gaan om strafbare feiten, maar ook schulden, schoolverzuim, verslaving of andere problemen. 

Om te komen tot goede wijkrechtspraak is lokale samenwerking met justitiële en sociale partners in de wijk nodig, om recht en zorg op elkaar af te stemmen. De persoon in kwestie en de verschillende organisaties zoeken samen naar oplossingen voor de problemen om zo het leven van diegene weer op orde te brengen.