De verschillen in strafsoort hangen samen met voor de rechter belangrijke kenmerken van dadergroepen. Zo staat de ene groep vaker voor zware misdrijven voor de rechter, en zijn er bij andere groepen bijvoorbeeld vaker problemen op het gebied van werk, opleiding of relaties. Een rechter kijkt niet alleen naar het type en zwaarte van het misdrijf, maar ook naar de persoon van de dader. Zo wil hij tot een straf komen met het beste effect op dader én samenleving. Een simpel voorbeeld: het heeft niet zoveel zin om iemand een geldboete op te leggen als hij deze toch niet kan betalen. Een cel- of werkstraf is dan soms nuttiger. En de rechter zal eerder een celstraf dan een werkstraf opleggen, als de veroordeelde niet in Nederland woont of geen Nederlands spreekt.

Het onderzoek is een vervolg op het in 2015 verschenen rapport Etnisch gerelateerde verschillen in straftoemeting. Hieruit blijkt dat allochtone daders vaker een (langere) onvoorwaardelijke gevangenisstraf opgelegd krijgen dan autochtone daders, maar dit grotendeels is te verklaren door te kijken naar de zwaarte van het misdrijf en de persoonlijke omstandigheden van de dader. Kortweg: onder een vergrootglas verdampen de verschillen snel. Omdat er toch een klein verschil overbleef, is het vandaag verschenen onderzoek uitgevoerd. Het eerdere onderzoek ging alleen over de onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Het nieuwe onderzoek gaat over het hele pakket van strafmaatregelen dat de rechter tot zijn beschikking heeft – dus ook werkstraffen, geldboetes en  voorwaardelijke straffen.

De wetenschappers onderzochten dezelfde zaken als in bij het eerdere onderzoek. Zij komen dus tot de conclusie dat een grotere kans op de ene soort straf hand in hand gaat met een kleinere kans op een ander soort straf. Het blijkt dat de verschillen in het soort straf samenhangen met verschillen in kenmerken tussen de verschillende dadergroepen. Zo staan Surinamers van de eerste generatie relatief vaak voor de rechter vanwege drugszaken, Turken vanwege mishandeling en Marokkanen weer voor diefstal. Allochtonen staan gemiddeld voor zwaardere misdrijven voor de rechter dan autochtonen, zitten langer in voorarrest en nemen een ontkennende proceshouding aan. Autochtonen hebben bijvoorbeeld weer vaker een drankprobleem.

De verschillen kunnen dus worden verklaard, maar hoe zit het met de zwaarte van de straf? Om deze vraag te kunnen beantwoorden hebben de onderzoekers de straffen met een omrekensleutel vergeleken. Deze sleutel gebruikt de wettelijke regels die gelden: een dag gevangenisstraf staat gelijk aan een taakstaf van 2 uur en een geldboete van 25 euro. Na toepassing van deze sleutel blijkt dat er geen verschil bestaat in de zwaarte van de straffen die worden opgelegd.

Opvallend is wel dat de (op de wet gebaseerde) manier om de strafzwaarte te berekenen, volgens de onderzoekers niet goed aan lijkt te sluiten bij hoe de maatschappij tegen verschillende strafsoorten aankijkt. De onderzoekers raden daarom aan de verhoudingen tussen de strafsoorten verder tegen het licht te houden.