In landen als Polen, Hongarije en Turkije staat de rechterlijke macht onder druk. Dit terwijl het in deze landen tot enkele jaren geleden juist de goede kant op leek te gaan. Vorige week nog sprak de ENCJ, de Europese koepel van Raden voor de rechtspraak, zijn zorgen uit over nieuwe Poolse wetten die in strijd zijn met de basisprincipes van de democratische rechtsstaat. En dat was niet voor het eerst.

Bakker: ‘Wie had gedacht dat in deze landen rechters zonder proces in de gevangenis belanden, de derde staatsmacht in rap tempo aan banden wordt gelegd en basisprincipes van een goedwerkende rechtsstaat slechts lege woorden op papier blijken te zijn? En hoe kan het dat wij hier min of meer door werden verrast? Polen was tot voor kort in veel opzichten een lichtend voorbeeld op het gebied van rechtstaatontwikkeling.’ Het werpt volgens Bakker de vraag op hoe vanzelfsprekend de positie van de Nederlandse rechter is, want het is volgens hem naïef om te denken dat zulke situaties hier nooit voor kunnen komen. ‘Ook al is onze democratische rechtsstaat ijzersterk, de behoefte aan een zondebok is dat vaak ook. En de rechter kan een gewillig slachtoffer zijn. Hij is de kop van jut, dat hoort bij het vak: we spreken geen recht om vrienden te maken.’

Rechters liggen internationaal in toenemende mate onder vuur. Daarom is het volgens Bakker van belang om de waarborgen van de Nederlandse rechtsstaat onder de loep te nemen en te kijken of ze echt zo sterk zijn als ze lijken. Hierbij moet ook gekeken worden naar de drang om buiten de rechter om te werken, bijvoorbeeld door strafbeschikkingen die worden opgelegd door het Openbaar Ministerie. De Rechtspraak waarschuwde al eerder voor de verschuiving van de maatschappelijke handhaving van de rechterlijke naar de uitvoerende macht, waardoor grondrechten van burgers in het geding komen. In plaats van steeds meer zaken buiten de rechter om af te doen uit onvrede over het functioneren van de strafketen, moet juist meer worden geïnvesteerd in de strafrechtketen zodat deze beter gaat functioneren. Bakker: ‘Zaken weghouden bij de rechter, door de rechtsprekende macht te laten verschuiven naar de uitvoerende, is een schijnoplossing.’