Ondermijningszaken gaan over misdrijven waarbij onder- en bovenwereld met elkaar verweven raken, bijvoorbeeld doordat crimineel geld wordt witgewassen via de aankoop van huizen. Het gaat om complexe, georganiseerde misdaad. Daarbij is sprake van verschillende misdrijven die met elkaar samenhangen; denk aan de productie van en handel in drugs, in combinatie met ingewikkelde fraude- en witwaszaken.

Als dit soort zaken voor de strafrechter komt, volgt vaak een ingewikkeld en tijdrovend proces. Dat heeft te maken met de complexe aard van ondermijningszaken. Daarbij zijn bijzondere omstandigheden, zoals getuigen die worden bedreigd, geen uitzondering. Ook worden vaak veel onderzoekswensen ingediend. Dat leidt tot vertraging doordat de zaak moet worden aangehouden in afwachting van aanvullend onderzoek. Daarom wordt bij de aanpak van ondermijning steeds vaker uitgeweken naar bestuurlijke maatregelen, zoals de sluiting van bedrijfspanden op last van de burgemeester. Dit brengt het risico met zich mee dat bij misdaden met grote publieke schade, daders niet voor de rechter ter verantwoordingen worden geroepen.

Centraal tijdens het congres staat het idee om ‘vonnisafspraken’ bij dit type zaken te introduceren. Bij een vonnisafspraak komen de verdachte en het Openbaar Ministerie onderling tot een concept-uitspraak, inclusief strafmaat, en leggen deze voor aan de rechter. De rechter kan deze alleen nog toe – of afwijzen. Dit is geen goed plan volgens Naves omdat het hierdoor voor de samenleving niet goed zichtbaar is hoe deze criminaliteit wordt aangepakt. Juist bij ondermijningszaken is het nodig dat mensen zien dat er recht wordt gesproken door een onafhankelijke, rechtvaardige rechter. Daarnaast is er bij ondermijningszaken vaak sprake van ontkennende verdachten, waardoor het niet eens mogelijk zal zijn om afspraken te maken. Ook benadrukt Naves dat het ontbreken van een volwaardige behandeling in de zittingszaal – wat bij vonnisafspraken het geval is – het voor slachtoffers moeilijk maakt om bijvoorbeeld van hun spreekrecht gebruik te maken.

Naves denkt dat innovatie binnen het strafrecht en een efficiënter strafproces wel kunnen helpen bij het snel en goed behandelen van ondermijningszaken. Als voorbeeld noemt hij de plannen van de rechtbanken Zeeland-West-Brabant, Oost-Brabant en Limburg om een gezamenlijke ondermijningskamer te vormen.

Zie ook: Rechtspraak bundelt krachten in aanpak ondermijning