Met deze rapporten wordt meer inzicht gegeven in de rechtsstaat binnen EU-lidstaten en wordt zichtbaar wat er wel en niet goed gaat. Zo worden lidstaten gestimuleerd om rechtsstaatkwesties aan te pakken. Het rapport van 2021 kijkt naar nieuwe ontwikkelingen sinds september vorig jaar, gaat dieper in op de problemen die in het vorige rapport zijn geïdentificeerd en staat stil bij de impact van de COVID-19-pandemie.

Zo wordt in het rapport onder meer aandacht besteed aan anti-corruptie beleid, media en de rechtspraak. Bijna alle Europese lidstaten voeren hervormingen door in hun rechtssysteem, zo blijkt uit het onderzoek. Wel zijn er grote verschillen in omvang, vorm en voortgang. Positieve ontwikkelingen op het gebied van hervormingen van de Raden voor de rechtspraak, benoemingen van rechters en toenemende onafhankelijkheid en autonomie van het Openbaar Ministerie laten zien dat sommige lidstaten bereid zijn om de ‘rule of law’-kwesties in het eigen land aan te pakken. De invloed van de coronacrisis is volgens de Europese Commissie duidelijk zichtbaar en benadrukt de urgentie om rechtsstelsels te moderniseren, bijvoorbeeld door digitalisering.

Enkele lidstaten, zoals Polen en Hongarije, zijn echter doorgegaan met het doorvoeren van hervormingen die de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht ondermijnen. Dit gebeurt onder meer door het toekennen van grotere invloed van de uitvoerende en wetgevende macht op het functioneren van de rechterlijke macht. Het Hof van Justitie van de EU heeft in zijn vonnissen het belang van een doeltreffende rechtspraak in het beschermen en handhaven van de rechtsstaat herhaaldelijk benadrukt.

De EC merkt op dat het Nederlandse rechtssysteem nog steeds gekenmerkt wordt door een zeer hoog niveau van (waargenomen) onafhankelijkheid en inspanningen om de kwaliteit van rechtspraak te bevorderen. Hierbij noemt de commissie de ontwikkelingen ten aanzien van de wijziging van de benoemingsprocedure van rechters bij de Hoge Raad en de inwerkingtreding van de Experimentenwet die het uitrollen van pilots op grotere schaal mogelijk maakt, dit kan innovatieve ideeën binnen de rechtspraak stimuleren.

Net zoals vorig jaar merkt de commissie op dat er blijft ruimte voor verbetering van digitalisering binnen de rechtspraak, met name in het publiceren van uitspraken en het beschikbaar stellen van digitale oplossingen om procedures te starten en te volgen. Daarnaast zijn er nog steeds zorgen over de adequate financiering van de huidige rechtsbijstand. Over het algemeen blijft het rechtsstelsel efficiënt werken, hoewel de coronacrisis zorgde voor achterstanden in 2020 en 2021.

Het rapport heeft een algemeen gedeelte (pdf, 0 B)over de situatie in heel de EU en specifieke landenhoofdstukken. Het hoofdstuk voor Nederland lees je hier (pdf, 0 B). het rapport komt tot stand op basis van input die landen en organisaties (ENCJ) geven. Vanuit de Nederlandse Rechtspraak waren dat de Raad voor de rechtspraak en vakbond NVvR.