De stelling leverde levendige gesprekken op, maar ook veel eensgezindheid. Korpschef Henk van Essen, voorzitter Rinus Otte van het College van procureurs-generaal en Peter Pulles, lid van de Raad voor de rechtspraak, vonden elkaar in het uitgangspunt dat het strafrecht een wezenlijke maatschappelijke functie heeft en ook moet houden, maar niet de oplossing kan zijn voor alle maatschappelijke  problemen. Die moeten deels op andere plekken worden opgelost, en het liefst worden voorkomen. 

Peter Pulles wees op de toenemende stroom strafzaken waarbij verdachten psychische- en persoonlijkheidsstoornissen, verslavingsproblematiek of een verstandelijke beperking blijken te hebben. Rond de 40 procent van de jeugdige gedetineerden is licht verstandelijk beperkt of zwakbegaafd. Van de volwassen gedetineerden heeft ruim 65 procent psychische en/of persoonlijkheidsstoornissen. Pulles: ‘We zien als rechters te vaak dat mensen onnodig in het strafrecht belanden doordat ze in het dagelijks leven onvoldoende begeleiding hebben gekregen. Mensen werkzaam in het maatschappelijk veld doen hun stinkende best, maar het zet onvoldoende zoden aan de dijk. Er is te veel bezuinigd en de steun is te ongecoördineerd en gefragmenteerd. Het komt te vaak voor dat men wel wil, maar het niet kan.’

Het strafrecht heeft maatschappelijk een belangrijke functie, zei Pulles. Hij noemde daarbij de klassieke doeleinden, waaronder normhandhaving. ‘Maar de maatschappij en vooral de politiek moeten verantwoordelijkheid nemen zodat mensen niet onnodig verdachte of slachtoffer worden. Het is belangrijk om meer en gestructureerd te investeren in preventie. Daar is de hele samenleving bij gebaat; het draagt bij aan een gevoel van veiligheid in de maatschappij. Het signaal uit de praktijk is dat het wezenlijk is dat hierover een politiek en maatschappelijk debat wordt gevoerd en dat er grote keuzes worden gemaakt. Er moet concreet wat gebeuren, de politiek is aan zet.’

Ook de politie ziet fragmentatie als een groot probleem, vooral als het om jongeren gaat. Korpschef Van Essen uitte zijn zorgen over groepen jonge daders die veel delicten plegen. ‘Vaak is er bij hen sprake van multiproblematiek, zoals een moeilijke thuissituatie en armoede. De politie zet daarom in op de versterking van de samenwerking. Alleen met een integrale aanpak, samen met onze jeugd-, zorg- en strafrechtpartners, kunnen we deze problematiek optimaal aanpakken, op tijd ingrijpen en voorkomen dat jeugdigen afglijden naar crimineel gedrag of slachtoffer worden. Het is daarbij van belang uit te zoeken wat iemand in de breedte nodig heeft om uit de problemen te komen en de zorg niet alleen te koppelen aan bovenliggende probleem, zoals verslaving of psychiatrische problematiek.’

Rinus Otte (OM) wees erop dat het strafrecht geen oplossing is voor maatschappelijke problemen, maar in de meeste zaken ‘ultimum remedium’, het laatste redmiddel. ‘Omdat het strafrecht vaak aan het eind van een lange rij met problemen komt, is het te laat om de maatschappelijke ellende op te lossen. Het enige dat dan nog kan is zorgen dat de wet goed wordt toegepast. De legitimiteit van het strafrecht komt onder druk te staan als we het gaan inzetten om maatschappelijke problemen op te lossen, omdat ons dat als samenleving niet lukt.’ Hij ziet voor de politiek en de strafrechtelijke organisaties een rol weggelegd als het gaat om een spaarzamer inzet van het strafrecht bij maatschappelijke problemen en het voorkomen van complexiteit in de uitvoering.

Rechtsstaatpoort gemist? Kijk hier de volledige stream van de bijeenkomst terug.