Elke 4 jaar onderzoekt een onafhankelijke visitatiecommissie de rechterlijke organisatie, met als doel de ontwikkeling van de kwaliteit van rechtspraak te volgen en inzichtelijk te maken voor de samenleving. De focus lag dit keer op professionele standaarden: kwaliteitsnormen voor het rechterlijk handelen die rechters met elkaar hebben ontwikkeld. De commissie heeft het afgelopen jaar gerechten bezocht, medewerkers bevraagd en werkwijzen doorgelicht. 

De commissie signaleert dat er binnen de Rechtspraak veel aandacht is voor kwaliteit, op allerlei niveaus. Er wordt bijvoorbeeld veel energie gestoken in innovatieve werkwijzen om rechtspraak toegankelijker te maken en problemen van mensen met een juridisch conflict duurzaam op te lossen. Ook wordt veel gedaan om rechtszaken begrijpelijker te maken en sneller af te handelen. ‘Er is steeds meer oog voor het effect van rechtspraak op de samenleving en maatwerk in individuele zaken’, zegt commissievoorzitter Wim van Harten (hoogleraar kwaliteitsmanagement en zorgtechnologie aan de Universiteit Twente). Maar er is ook sprake van versnippering; niet iedereen heeft hetzelfde beeld van wat kwalitatief goede rechtspraak inhoudt. Professionele standaarden worden bijvoorbeeld niet gezamenlijk, maar per rechtsgebied ontwikkeld en leiden een wat verborgen bestaan binnen de organisatie.

De commissie adviseert de Rechtspraak om meer te praten over wat kwaliteit inhoudt. Als daar een heldere, gedeelde visie op komt die de Rechtspraak consistent omzet in beleid, komt dat ten goede aan het verbeteren en uniformeren van werkprocessen en het stellen van eenduidige prioriteiten. Het rapport pleit voor meer verbinding, met de samenleving maar zeker ook intern, waardoor professionele standaarden van rechters en initiatieven elders in de organisatie elkaar versterken en optimaal gebruik wordt gemaakt van de kennis die er al is. Zo kan de Rechtspraak méér uit alle kwaliteitsinitiatieven halen door ze via een vaste procedure uit te wisselen, te evalueren en – als ze goed werken – structureel in te voeren. Het rapport geeft 10 kernaanbevelingen voor iedereen in de Rechtspraak, onder andere over het gelijktrekken en optimaliseren van processen, digitalisering en blijven investeren in onderlinge samenwerking op alle niveaus binnen de organisatie. 

De visitatiecommissie is onder de indruk van de bevlogenheid en creativiteit bij de medewerkers en vindt het een grote prestatie dat het lukt om de kwaliteit hoog te houden, terwijl de druk hoog is door steeds complexere zaken en een gebrek aan rechters en gerechtsjuristen. ‘Bovendien ligt alles wat rechters doen onder een vergrootglas’, zegt Van Harten. ‘Des te belangrijker is het om te investeren in een eenduidig kwaliteitsbegrip en in verbinding met de samenleving, zodat de Rechtspraak heldere en zo nodig drastische keuzes kan maken als er sprake is van schaarste. Zorg dat inzichtelijk is welke afwegingen tot deze keuzes hebben geleid en draag ze uit.’ 

Voorzitter Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak en Julia Mendlik, voorzitter van de presidentenvergadering, zijn in een eerste reactie positief over de vele aanbevelingen. ‘Dit rapport biedt aanknopingspunten om onze verantwoordelijkheid als derde staatsmacht beter waar te maken’, zegt Naves. ‘Met een aantal daarvan zijn we al aan de slag gegaan. We werven meer rechters en gerechtsjuristen, staan aan de vooravond van een landelijke arbeidsmarktcampagne en er is een onafhankelijke verkenner aangesteld, in goed overleg met de minister voor Rechtsbescherming, het Openbaar Ministerie en de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, die aanbevelingen gaat doen voor het beheersen van de werkdruk. Ook aan digitalisering wordt volop gewerkt.’ Mendlik: ‘De komende tijd gaan de presidenten en Raad met rechters, raadsheren en gerechtsjuristen in gesprek om onder andere tot de invoering van een eenduidig kwaliteitsbegrip te komen.’