Er zijn jaren geweest die een betere uitgangspositie kenden.
Er is op zoveel vlakken sprake van onzekerheid en complexe problematiek, dat het woord crisis sleets dreigt te worden.
Het is dan goed dat we in Nederland kunnen vertrouwen op een sterke rechterlijke macht.
Rechters die onafhankelijk, onpartijdig en op professionele wijze knopen doorhakken.
Niet alleen om recht te doen in de zaak die voorligt, rechtspraak is meer dan dat.
We geven met ons dagelijks werk invulling aan een normatief duurzame samenleving door bij te dragen aan rechtshandhaving, rechtsbescherming, rechtsontwikkeling en het maatschappelijk debat.
Het belangrijke werk van de rechter is onderdeel van een rechtssysteem met al zijn waarborgen, checks and balances en onderlinge afhankelijkheden.
Het is onderdeel van de samenleving.
Een samenleving waar veel mensen zorgen hebben over de toekomst,
Een potentiële voedingsbodem voor het ontstaan van conflicten.
Onder druk prevaleert het eigen belang en komt samenleven soms even op de tweede plek.
Hoe begrijpelijk deze reactie ook is, het draagt bij aan de verharding van de samenleving.
En dat zien we terug in de zittingszaal.
Niet zelden gaat het dan om het uitvechten van wat in de kern een maatschappelijke discussie is.
Iets waar we sámen uit moeten komen.
Dan lijkt de gang naar de rechter soms geen middel meer om recht te halen,
Maar een poging om de eigen mening tot norm te maken.
Wij zeggen altijd dat Rechtspraak samenleven mogelijk maakt.
Maar maakt rechtspraak samen leven niet juist moeilijker als het maatschappelijk debat zich steeds meer naar de zittingszaal verplaatst?
Samenleven werkt alleen als we luisteren naar de ander en oog hebben voor elkaars belangen.
Als matiging van de eigen opstelling een optie is.
Het is de gedachte achter onze wijkrechtspraak.
Laagdrempelige rechtspraak die minder is gericht op de juridische oplossing van een conflict,
Maar op het er sámen uit zien te komen, door te zoeken naar een duurzame oplossing voor de vaak complexe multiproblematiek die speelt.
Kortom rechtspraak die samen leven écht mogelijk maakt.
Het laat zien dat de rechter een rots in de branding kan zijn.
En juist in zware tijden misschien zelf moét zijn.
De gedachte terug te kunnen vallen op rechters die zonder aanziens des persoon zullen beslissen, geeft mensen houvast en vertrouwen.
En dat lijkt mij welkom in tijden als deze.
Het doet erg goed dat een groot deel van de Nederlanders dit vertrouwen heeft.
En het is aan ons om te zorgen dat dit zo blijft.
Door te proberen waar we kunnen, en waar het gepast is, het verschil te maken bij de complexe problemen van onze tijd.
Door onder soms grote maatschappelijke en politieke druk het hoofd koel te houden.
Door fouten toe te geven.
Door ons uit te spreken.
Door rechtspraak te blijven leveren waar Nederland trots op kan zijn.
Maar dat kan alleen als het oordeel van de rechter wordt gerespecteerd én uitgevoerd.
En hoewel bij verreweg het grootste deel van de rechtszaken dit fundamentele uitgangspunt wordt geëerbiedigd, gaat het met name bij rechtszaken tegen de overheid steeds vaker mis.
Het NRC Handelsblad tekende onlangs treffend op dat bestuursrechters zien dat de dwangsom daar soms niet meer werkt.
We zien het bij vreemdelingenzaken, bij de Wet Open overheid, en bij de afhandeling van de toeslagenaffaire.
Het is een post op de balans is geworden. Het is ingecalculeerd.
Het is de handdoek in de ring van een overheid die dreigt vast te lopen.
En het gaat niet alleen om dwangsommen.
Het gaat ook over de problemen in de jeugdzorg, waarover rechters al vaak alarm sloegen.
Of om de moeizaam lopende hersteloperaties rondom de toeslagenaffaire of de gaswinning in Groningen.
Voor de direct betrokkenen is een tekortschietende overheid een bron van onrecht en machteloosheid.
Van niet gezien worden en het gevoel te krijgen er niet toe te doen.
Maar ook het collectieve vertrouwen in de overheid wordt geschaad.
En wat is de uitspraak van een rechter nog waard als je deze schijnbaar naast je neer kunt leggen?
Ik wil niet alleen wijzen naar anderen.
Want ook binnen onze organisatie gaat niet altijd alles goed.
Ik noem de sepots, mede veroorzaakt door het rechterstekort.
Zoals ons rechtssysteem uitgaat van het uitvoeren van een rechterlijke uitspraak,
Gaat het er ook vanuit dat iedereen naar de rechter kan stappen.
Dat een zaak niet wordt geseponeerd door externe omstandigheden.
Ik noem ook de te kleine stappen die we zetten op het gebied van tijdigheid en voorspelbaarheid.
De coronacrisis heeft ook ons op achterstand gezet.
Alle inspanningen van veel collega’s ten spijt, het kost meer tijd om alle goede initiatieven door onze hele organisatie heen volledig tot wasdom te brengen.
Zeker in deze tijden van tegenspoed, als het individu het moeilijk heeft, moeten de instituties die onderdeel uitmaken van de rechtsstaat het goede voorbeeld geven.
Bereid zijn – door te reflecteren op het eigen handelen – waar mogelijk te verbeteren.
Zoals we lieten zien tijdens die coronacrisis, waar de veerkracht en creativiteit van rechters en al onze medewerkers ervoor zorgden dat er toch recht kon worden gesproken,
Iets waarvoor overigens ook de advocatuur en het Openbaar Ministerie net zoveel krediet verdienen.
Zoals met de wijkrechtspraak die ik al noemde, maar ook de inzet van de schuldenfunctionarissen die mensen met schulden snel in contact brengen met hulpverleners bij de gemeente.
Natuurlijk, er kan nog veel beter.
Bijvoorbeeld als het gaat om de toegang tot de rechter.
Maar ook digitaal, en door procedures begrijpelijker en inzichtelijker te maken.
Door onze dienstverlening op orde te krijgen en mensen haarfijn uit te leggen wat ze kunnen verwachten.
Met de stappen die we de afgelopen jaren hebben gezet en de extra gelden die de Rechtspraak heeft gekregen ben ik positief gestemd.
Zo komen er in de komende jaren veel nieuwe rechters bij en wordt de digitale toegang verder verbeterd en uitgebreid.
Maar de verantwoordelijkheid voor de rechtsstaat rust niet alleen op de sterke schouders van instituties.
Het vraagt wat van iedereen.
Het vraagt om je woede te beteugelen en nooit door te laten slaan naar bedreiging of geweld.
Iets waar helaas veel hulpverleners, journalisten, politici en zij die de rechtsstaat dienen steeds vaker wél mee te maken hebben.
Een gedeelde verantwoordelijkheid in een samenleving vraagt van iedereen om grondrechten van anderen te respecteren,
Ook als zij niet jouw mening verkondigen of jouw belang in de weg zitten.
Volgens onderzoek van het Verweij Jonkers Instituut is een grote groep mensen bereid om de regels van de democratische rechtsstaat terzijde te schuiven als dat beter uitkomt.
Volgens mij komt dit mede omdat mensen niet altijd meer zien wat de rechtsstaat voor hen betekent.
Ik hoop dat we dit jaar vaker het geluid van de rechtsstaat laten horen.
Dat we laten zien en vertellen waarvoor we het allemaal doen.
Dat de oorlog in Oekraïne, waar mensenrechten en de internationale rechtsorde onder de laars van oorlog worden vertrapt,
Een fel licht laat schijnen op wat de democratische rechtsstaat ons als samenleving geeft.
Dat we grondwettelijke rechten die ervoor zorgen dat je mag zijn wie je bent – ongeacht je afkomst, je geslacht, je politieke of seksuele voorkeur – verdedigen.
Als wij allemaal bereid zijn over de eigen schaduw heen te stappen.
En trots durven zijn op het sterke fundament dat wij met zijn allen hebben gebouwd.
Als we een echte, oprechte poging doen er samen uit te komen en van meningsverschillen geen wedstrijd te maken.
Dan dragen we gezamenlijk bij aan een rechtvaardige samenleving, met plek voor iedereen.
Dank voor uw aandacht.
