Het schilderij maakte voor de Tweede Wereldoorlog deel uit van de kunstverzameling van het echtpaar Lewenstein. Op 9 oktober 1940 werd het door de gemeente op een veiling aangekocht en opgenomen in de collectie van het Stedelijk Museum. In 2012 verzochten de erfgenamen van het echtpaar de gemeente om teruggave van het schilderij. Beide partijen besloten daarop gezamenlijk om de restitutiecommissie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen bindend advies uit te laten brengen over de vraag of het schilderij inderdaad aan de erfgenamen moest worden teruggegeven. Een onderzoek van 4 jaar leidde uiteindelijk tot de conclusie dat het schilderij niet hoefde te worden teruggegeven.

De erfgenamen verzetten zich tegen deze uitkomst en stapten naar de rechter om de conclusies van de commissie te laten vernietigen en alsnog teruggave van het schilderij te eisen. Volgens hen heeft de commissie in het onderzoek meerdere ongefundeerde aannames gehanteerd om zo tot een afwijzing van het verzoek van de erfgenamen te kunnen komen. Ook beschuldigden ze de commissie van partijdigheid en belangenverstrengeling.

De rechtbank stelt de erfgenamen op alle punten in het ongelijk. Belangrijk is dat het toetsingskader van de rechter wettelijk beperkt is. Het gaat hier om een bindend advies van de restitutiecommissie, waarbij zowel de gemeente als de erfgenamen zelf, voorafgaand aan het onderzoek hebben aangegeven het bindend advies van de commissie te zullen accepteren. Wanneer sprake is van een bindend advies, kan en mag de rechter het werk van de commissie niet overdoen. De rechter beoordeelt alleen of de inhoud en totstandkoming van het advies naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Slechts wanneer het advies op deze punten ernstige gebreken vertoont, biedt de wet ruimte voor de rechter om het advies te vernietigen. In het geval van het onderzoek naar het schilderij van Kandinsky is er van deze ernstige gebreken geen sprake.

De rechtbank concludeert onder meer dat de erfgenamen niet hebben aangetoond dat er sprake zou zijn van partijdigheid en belangenverstrengeling bij de leden van de restitutiecommissie. Het feit dat zij pas met deze claim kwamen nadat hun verzoek om teruggave was afgewezen, weegt hierbij ook mee. Als er daadwerkelijk van partijdigheid en belangenverstrengeling sprake zou zijn geweest, dan was het logischer geweest dat de erfgenamen hiervan al in een veel eerder stadium melding hadden gemaakt.

Ook de inhoud van het advies vertoont naar het oordeel van de rechtbank geen ernstige gebreken. Hoe het werk precies op de veiling is gekomen, in wiens opdracht en onder welke omstandigheden, is ondanks uitgebreid onderzoek onduidelijk gebleven. Volgens het reglement, waar alle partijen zich aan hebben verbonden, had de commissie ondanks het ontbreken van deze antwoorden, de ruimte om op basis van de wel bekende feiten, tot een afweging te komen van de belangen van alle betrokkenen. Deze afweging is door de commissie voldoende toegelicht en gemotiveerd en is op basis van de resultaten van het onderzoek ook niet onnavolgbaar. Al met al is het advies dus niet vernietigbaar.

Voor meer informatie, bel de afdeling Voorlichting & Communicatie van de rechtbank Amsterdam, telefoonnummer: 088-3611440, of stuur een e-mail naar info.rechtbankamsterdam@rechtspraak.nl