Er is in de Handelingenkamer één plankje leeg gelaten. Hierop hadden de Handelingen gestaan van de vergaderingen tussen 1940 en 1945. Maar tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er niet vergaderd.

De biografie van R.P. Cleveringa, Recht, onrecht en de vlam der gerechtigheid, door Kees Schuyt is een boek dat niet zou misstaan op dit lege plankje. Deze grondig gedocumenteerde biografie over Professor Cleveringa is eigenlijk verplichte kost voor iedereen die geïnteresseerd is in recht en onrecht. Cleveringa is vooral bekend geworden door de toespraak die hij op 26 november 1940 hield tegen de Duitse bezetting.

Op vrijwel elke pagina, zeker wanneer het gaat over de periode 1940-1945, word je onwillekeurig voor de vraag gesteld: hoe denk ik hierover, waar sta ik in dit leerstuk en welke keuze zou ik gemaakt hebben. Cleveringa heeft in die periode voor vele moeilijke keuzes gestaan. Keuzes waarbij niet alleen zijn eigen relatief veilige leven en baan als hoogleraar op het spel stonden maar ook het leven en welzijn  van vrouw en kinderen, vrienden en collega’s. Hij is getuige geweest van veel gebeurtenissen, die tijdens de Duitse bezetting het vacuüm van de democratische rechtsorde hebben gevuld en hij heeft als lid van het College van Vertrouwensmannen van 2 augustus 1944 tot 23 mei 1945 zelf medeverantwoordelijkheid gedragen voor de vormgeving van het regeringsbeleid en het vraagstuk wat te doen met de Hoge Raad na de bevrijding.

In het verleden geleerde lessen helpen ons de toekomst moedig en goed toegerust in te gaan. We weten dat de geschiedenis zich nooit herhaalt en tegelijk kan zij ons blijven inspireren. Ook in deze meidagen zijn er plotseling weer noodtoestanden, noodwetgeving en spreekt men over een “nieuwe tijd” na corona met hele nieuwe regels en mogelijkheden. Dat maakt deze biografie in zeker opzicht extra actueel. Ook nu is de vraag naar moedig juridisch vakmanschap en de vraag naar de bijbehorende competenties weer aan de orde, wanneer gevraagd wordt welke plaats rechtsplichten en grondrechten in tijden van corona innemen. Kan het een onsje minder of zijn er (grond)rechten waar niet aan getornd mag worden.

Cleveringa heeft zelf in zijn gedenkschriften aangegeven waar hij de moed vandaan haalde om te doen wat hij heeft gedaan en noemt dan vier motieven: ambtsplicht, morele plicht, persoonlijke erkentenis jegens zijn vriend en promotor Meijers, die als Joodse hoogleraar werd ontslagen en vervolgd en  tot slot het morele goede voorbeeld geven aan zijn studenten.

Lydia Heuveling van Beek is rechter bij rechtbank Den Haag