De Rechtspraak maakt zich zorgen over het toenemende aantal complexe conflictscheidingen, in de volksmond ook wel aangeduid met de term vechtscheidingen. Met name de gevolgen voor de hierbij betrokken kinderen nopen tot actie. Naar schatting maken ieder jaar 70.000 kinderen het uit elkaar gaan van hun ouders mee. Circa 20 procent van de scheidende ouders lukt het niet in onderling overleg op redelijke termijn afspraken te maken over de praktische gevolgen van het uit elkaar gaan. Kinderen die worden blootgesteld aan een langdurige en heftige ouderlijke strijd, lopen het risico op blijvende schade. Het is evident dat er een groot maatschappelijk belang is om complexe conflictscheidingen zoveel als mogelijk te voorkomen. Waar ze niet kunnen worden voorkomen, moet er alles aan worden gedaan de schade voor kinderen tot een absoluut minimum te beperken.

Zorgen

Familierechters benadrukken het belang van een integrale benadering van scheidingen. Ouders en kinderen maken één proces door van het uit elkaar gaan – zij hebben er geen boodschap aan dat zij tijdens dit proces te maken krijgen met verschillende partijen. Zorgen zijn er bij familierechters over het gebrek aan regie voorafgaand aan de procedure bij de rechtbank, de gebrekkige overdracht van relevante informatie tussen de verschillende partijen en de wildgroei aan aanbieders van hulp en bemiddeling in geval van echtscheidingen. Het is moeilijk om de kwaliteit van deze personen vast te stellen.

Alternatieve werkwijzen

Familierechters in het land signaleerden in de afgelopen jaren het toenemende aantal vechtscheidingen en de gevolgen daarvan. Zij ontwikkelden verschillende alternatieve werkwijzen en procedures. Het doel was steeds een in maatschappelijk opzicht effectievere afdoening, vooral in het belang van de betrokken kinderen. In opdracht van de Raad voor de rechtspraak en onder inhoudelijke verantwoordelijkheid van het Landelijk Overleg Vakinhoud Familie- en Jeugdrecht, is nu door familierechters een Visiedocument (pdf, 395,2 KB) opgesteld. Hierin staat beschreven wat gerechten doen om te voorkomen dat strijdende ouders schade toebrengen aan hun kinderen.

Korte termijn

De Raad voor de rechtspraak ondersteunt dit document en heeft besloten de benodigde middelen vrij te maken om een aantal lokaal ontwikkelde werkwijzen landelijk in te voeren. Deze werkwijzen hebben zich in de praktijk bewezen. Dat zijn:

• De regierechter. De regierechter voert letterlijk actief de regie over een echtscheiding. Hij vergaart informatie, behandelt zoveel mogelijk alle geschillen en is zich ervan bewust dat de problemen die er zijn, met elkaar samenhangen;
• Het Uniforme Hulpaanbod (UHA). Familierechters kunnen verwijzen naar verschillende hulpverleningstrajecten. De gemeente waar de kinderen wonen, financiert het traject. De rechter wordt op de hoogte gehouden van de resultaten. Als er een negatieve rapportage is, wordt de Raad voor de Kinderbescherming op de hoogte gesteld.
• Bijzondere curatoren/gedragsdeskundigen. In complexe scheidingen zijn als bijzondere curatoren gedragsdeskundigen benoemd. Deze professionals richten zich gedurende de echtscheidingsprocedure volledig op het belang van het kind: zij geven hem of haar letterlijk een eigen stem en zorgen dat ouders zich bewust worden van mogelijk schadelijke effecten van hun gedrag.
• Appointering op maat. De zittingsduur wordt bij deze werkwijze afgestemd op de complexiteit van de zaak. Als uit het dossier blijkt dat een zaak op juridisch of financieel gebied of vanwege het conflict waarschijnlijk niet makkelijk is, wordt er meer tijd voor uitgetrokken. Maximaal is dit drie uur. De beoordeling van de dossiers gebeurt door deskundige, ervaren medewerkers. Ook wordt bekeken of een zaak vanwege het escalatierisico versneld op een zitting moet worden gepland.
• Doorverwijzing naar mediation. Doorverwijzing naar mediators gebeurt al sinds jaar en dag, maar nieuw is dat een rechtbank of gerechtshof zich actief opstelt door mediation voor te stellen aan partijen. Deze actieve werkwijze geldt ook als een reactie op dit aanbod achterblijft, of als maar één van de twee ouders mee wil doen. Hiermee onderstreept de rechter het belang van mediation.

Voor de succesvolle inzet van bijzondere curatoren is niet alleen van belang dat rechters de mogelijkheid hebben om een bijzonder curator te benoemen, maar ook dat er duidelijkheid komt over de wijze waarop deskundigen een vergoeding ontvangen.

Samenwerking

Gerechten doen op deze manieren binnen de huidige gerechtelijke procedures wat tot hun mogelijkheden behoort. Maar een scheiding speelt zich niet alleen af in een gerecht. Scheidende ouders en hun kinderen maken één proces van uit elkaar gaan door; de procedure bij een gerecht beslaat daarin slechts een fase. Hoe kinderen door dit gehele proces heenkomen, is mede afhankelijk van de andere fases in die keten en daarmee van de samenwerking van de verschillende betrokken partijen. Daarom participeert de Rechtspraak actief in het maatschappelijk debat over het voorkomen van vechtscheidingen en de schadelijke gevolgen daarvan. Zij vindt het tot haar medeverantwoordelijkheid behoren om bij te dragen aan oplossingen en actief mee te denken met andere professionals en hulpverleners.

Langere termijn

De Rechtspraak verkent voor de lange termijn de mogelijkheid de gerechtelijke procedure in geval van echtscheidingen, in het bijzonder in geval van complexe conflictscheidingen, anders te laten verlopen. Scheidende ouders worden nu door de wijze waarop het procesrecht wordt toegepast, gedwongen tot het formuleren van verzoeken en verweren.  Dit zet ouders tegenover elkaar en draagt eerder bij aan de verharding van standpunten dan aan het vinden van oplossingen. Gezocht moet worden naar procedures die er juist voor zorgen dat scheidende ouders niet (extra) tegenover elkaar komen te staan. 

Belang van kinderen

Hoe procedures nu en in de toekomst ook vorm worden gegeven, uitgangspunt van de Rechtspraak is steeds dat de belangen van betrokken kinderen voldoende worden geborgd. Zij mogen op geen enkele manier onnodig worden belast door het feit dat hun ouders uit elkaar gaan. Zij moeten op een goede manier een stem hebben in het scheidingsproces, en in de procedure bij het gerecht, maar de schade als gevolg van de scheiding moet tot het minimum worden beperkt.