‘We zijn weer springlevend’, zei president Theo Simons van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) op 11 april in de Nieuwe Kerk in Den Haag. Met deze woorden benadrukte Simons de wederopstanding van het college tijdens het symposium CBb: rechter tussen markt en overheid. Meer dan 170 geïnteresseerden (o.a. rechters, juridische medewerkers, toezichthouders, academici, advocaten) in de toekomst van lands hoogste bestuursrechter in het economisch bestuursrecht werden getrakteerd op boeiende lezingen én entertainment van het Peter Beets Trio en cabaretier Dolf Jansen. Na afloop kreeg iedereen een speciale editie van de strip De Rechter; een uitgemaakte zaak door Jesse van Muylwijck.

Het kabinetsplan uit 2014 om het College van Beroep voor het bedrijfsleven op te heffen had de organisatie gedemotiveerd, erkende Theo Simons in alle eerlijkheid. ‘Maar niet in de afdoening van zaken’, voegde hij eraan toe. ‘Het is bewonderingswaardig hoe het college erin slaagde om in die moeilijke periode zoveel zaken op zo’n hoog niveau te blijven afdoen.’ Het CBb heeft deze ‘traumatische tijd’ achter zich gelaten, verzekerde president Simons de symposiumbezoekers in de Nieuwe Kerk. ‘We kijken weer vooruit.’ De wederopbouw begon 1,5 jaar geleden met de dingen waarvan de procespartijen iets moesten merken. Simons: ‘We namen de grootst mogelijke kleine stappen. We zijn liefst eind dit jaar klaar. Het doel is simpel: het leveren van hoogwaardige, tijdige en maatschappelijk effectieve rechtspraak.’

Dat is geen sinecure, want de wetgever heeft meer dan 100 wetten aan het college toevertrouwd en het aantal zaken neemt toe. ‘Jaarlijks werden er zo’n 1.000 zaken afgedaan. Langzaam liep dat op naar 1.300, totdat het aantal zaken in 2017 explodeerde, voornamelijk door regelgeving van het ministerie van LNV. In 2018 stroomden er meer dan 3.000 zaken in’, aldus CBb-president Simons. Gelukkig kon het opgeleefde CBb ‘onorthodoxe’ maatregelen nemen om die instroom het hoofd te bieden. ‘We hebben het grote fosfaatproject opgezet om het enorme aantal fosfaatzaken af te doen’, aldus Theo Simons. Het fosfaatproject (750 zaken) past volgens hem naadloos in de wederopbouw van het CBb. ‘We plannen beter, we ruimen de winkeldochters op en we trekken rechters en juristen aan. Het bestuur is weer voltallig. We hebben de tijd tussen de zittingen en de uitspraken aanmerkelijk verkort.’ Bij al die innovaties is het ‘doodzonde’ dat de digitalisering binnen de Rechtspraak is misgelopen, meent Theo Simons. ‘Laten we hopen dat we in de loop van 2020 wel beveiligd kunnen mailen, waardoor we geen stapels papier meer hoeven uit te wisselen.’

Het CBb richt zich op de toekomst; een toekomst die leidt naar datagedreven rechtspraak als voorspelbaar antwoord op de reuzenstappen die de markten zetten op weg naar een datagedreven ‘ecosysteem’, veronderstelt Sandra van Heukelom-Verhage, advocaat-partner bij Pels Rijcken. ‘Bedrijven zoeken naar kansen rondom databeheer. Er ontstaan datasets en er ontstaat dataconcurrentie. Dat vraagt om toezichthouders en rechters die begrijpen hoe data worden vergaard en hoe de dienstverlening in de nieuwe economieën zich zal ontwikkelen’, zei de landsadvocaat in haar inleiding over de datagedreven samenleving en het effect op de markten.

Naast de huidige economie ontstaat volgens Van Heukelom-Verhage een markt waarop datamakelaars, databeschermers en dataverleiders opereren. De landsadvocaat in de Nieuwe Kerk: ‘Hoe gaan toezichthouders daarmee om? Treden ze toe tot de datasets van de bedrijven waarop ze toezicht houden om daar patronen in te herkennen? Gaan ze reguleren by technology?’ Het CBb zal veel moeten investeren in het ‘snappen’ van deze datagestuurde economie, meent Sandra van Heukelom-Verhage. ‘Ik begrijp dat digitalisering binnen de Rechtspraak eigenlijk een onbespreekbaar onderwerp is, maar als de economie toewerkt naar datagestuurde bedrijven en markten, dan is de vraag; werken we ook niet toe naar datagestuurd rechtspreken?’

Voordat het zover is, is er volgens landsadvocaat Van Heukelom-Verhage een belangrijke taak voor de toetsende rechter weggelegd. ‘We beschikken in ons rechtssysteem over voldoende open normen om het datagedreven ecosysteem te kunnen reguleren. Dat kunnen de toezichthouders doen.’ Als toezichthouders binnen die open normen gaan experimenteren met het kwalificeren van recht dat past op datagedreven markten, dan zal de rechter daar bij een geschil als eerste iets over zeggen. De landsadvocaat: ‘Hij moet rechtspreken over de vraag of de wetgeving goed is vertaald in nieuwe technologieën en of de partijen die profiteren van de datagestuurde samenleving correct met onze belangen omgaan.’

‘s Lands 4 hoogste bestuursrechters (Hoge Raad, CBb, Centrale Raad van Beroep en de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State) hebben een ‘vervelende tijd’ achter de rug, weet Bart Jan van Ettekoven. ‘Maar gelukkig kunnen we weer naar de toekomst kijken.’ Hij leest het nieuwe elan van het CBb af aan de manier waarop men omgaat met de ‘tsunami’ aan fosfaatzaken. ‘Alles wordt uit de kast gehaald. Wij kijken nu bij de Raad van State of wij bij onze honderden stikstofzaken ook zo kunnen werken.’ Is het dan allemaal rozengeur en maneschijn? Nee, het mag sneller én digitaler van Van Ettekoven: ‘Het is gênant dat de Rechtspraak digitaliseert met het tempo van een slak. Dat moet anders als de Rechtspraak maatschappelijk effectief wil blijven. We hebben volop uitdagingen, maar met de nieuwe energie die bij het CBb rondwaart, weet ik dat het gaat lukken.’