Frits Bakker, voorzitter van de Nederlandse Raad voor de rechtspraak: ‘Zonder onafhankelijkheid bestaat geen goede rechtspraak, dus het is goed om bevestigd te zien dat Nederlandse rechters dit zo ervaren. Dit onderzoek toont aan dat het besef dat een rechter onpartijdig moet zijn, echt in de vezels van ons land zit. Maar zodra we over onze dijken kijken zien we ook dat het geen vanzelfsprekendheid is.’ Bakker doelt op de flink lagere mate van onafhankelijkheid die onder rechters wordt gevoeld in sommige Oost-Europese landen. Albanië, Bulgarije, Kroatië, Letland en Servië zijn hekkensluiter met rapportcijfers voor onafhankelijkheid tussen de 6,5 en 7.

Dat de Nederlandse rechtsstaat bij diverse internationale onderzoeken structureel goed scoort, betekent volgens Bakker niet dat er geen werk aan de winkel is. ‘Een goed rapportcijfer betekent niet dat je op je lauweren kan rusten. Dit rapport laat bijvoorbeeld zien dat we nog niet tevreden kunnen zijn met de manier waarop zaken onder rechters worden verdeeld. Dit is nog niet transparant genoeg.’ Ook komt uit het onderzoek naar voren dat de wil om rechtseenheid te bevorderen, bijvoorbeeld door het invoeren van professionele standaarden, het voor rechters ook lastiger kan maken om maatwerk te leveren. Bakker: ‘We willen de rechtspraak in Nederland naar een nog hoger plan tillen, daarvoor zijn dit soort veranderingen nodig. In Groningen moet niet anders worden gevonnist dan in Maastricht. Tegelijkertijd is het belangrijk dat het voor rechters mogelijk blijft om bij individuele zaken, in onafhankelijkheid, maatwerk te leveren.’

Rechters geven ook aan soms druk te voelen van de media. Media spelen een rol in de samenleving, ook bij de berichtgeving over rechtszaken. Bakker: ‘Uit het onderzoek blijkt dat een klein deel van de ondervraagde rechters het idee heeft dat druk vanuit de media een rol speelt in de besluitvorming. De vraag is echter of de rechter in een dergelijk geval voor de druk zwicht. Dat blijkt niet uit dit onderzoek. Rechters zijn zich ook bewust van de rol van de media en zijn erop getraind om daarmee om te gaan. Ik heb er groot vertrouwen in dat Nederlandse rechters goed met deze druk om kunnen gaan.’

Ruim 11 duizend Europese rechters uit 26 landen deden mee aan het onderzoek Independence Accountability and Quality of the Judiciary (pdf, 0 B), waaronder meer dan 500 Nederlandse rechters. De uitkomsten van het onderzoek schetsen volgen de ENCJ een beeld van een Europa waar in het gros van de landen rechters zich onafhankelijk voelen. Maar ook een Europa waar grote druk van politiek en (sociale) media in veel landen een probleem is. Veel Europese rechters vinden dat de Raad voor de rechtspraak in hun land te weinig mogelijkheden heeft om rechterlijke onafhankelijkheid te verdedigen als deze in het geding komt. Ook binnen de rechtspraakorganisaties zijn verbeteringen nodig: beslissingen over de benoeming en promotie van rechters worden volgens de rechters vaak op basis van andere redenen genomen dan op verdienste en ervaring. Nederland vormt bij deze kwesties overigens een positieve uitzondering. Ook vinden veel rechters in Europa dat werkdruk en onvoldoende financiering van de Rechtspraak hun onafhankelijkheid aantasten.