Maatschappelijk oriëntatie is een belangrijk aspect van de nieuwe initiële rechtersopleiding. Studenten moeten minstens twee jaar maatschappelijke juridische ervaring hebben om aan de opleiding te kunnen beginnen. “De samenleving is kritischer op de rechtspraak en verwacht van rechters meer en meer dat ze een uitstekende antenne hebben voor de maatschappij”, aldus Rosa Jansen. Een voorbeeld daarvan is het schrijven van begrijpelijke uitspraken bij rechtszaken, die voor het grote publiek te volgen zijn. Daarmee wordt in de nu goedgekeurde voorfase van drie maanden direct geoefend. Op het programma staat ook het leiden van een zitting met een krachtige uitstraling naar buiten, waarin je als rechter oog hebt voor de onderliggende belangen en emoties.

In de voorfase, een onderdeel dat in de oude rechtersopleiding niet bestond, worden deze vaardigheden en competenties geoefend op het droge, zonder productiedruk. Voorheen draaiden studenten vanaf het begin van de opleiding meteen mee in de praktijk van een rechtbank of gerechtshof. “Dat had als nadeel dat bepaalde zaken niet rustig konden beklijven”, aldus Jansen. “Neem de magistratelijkheid en rechterlijke oordeelsvorming van de rechter, zeer belangrijke aspecten van het ambacht. Je moet geen ambtenaren opleiden die zich meteen aanpassen aan een organisatie, maar onafhankelijke professionals kweken die hun eigen beslissingen durven nemen.”

Daarom wordt voortaan van de rio’s verwacht dat ze direct de regie nemen in hun eigen opleiding. Al in de voorfase moeten ze een persoonlijk ontwikkelingsplan opstellen, waarin staat waar ze naar toe willen als rechter en hoe ze dat denken te bereiken. “Voorheen werden de rechters in opleiding nog wel eens te veel bij het handje genomen”, vertelt Jansen. “Maar dat past niet bij hun onafhankelijke positie als rechter.” Die diepere waarden van het rechterschap worden nu net als de vaardigheden vanaf dag één aan de toekomstige rechters bijgebracht.

Een onafhankelijke rechter die zelfbewust zijn plek kent, komt volgens Jansen ook goed over in de media. “Authenticiteit werkt.” Optredens in de media, toegankelijker communiceren in de rechtszaal, het zijn competenties die thuishoren in het profiel van de nieuwe rechter. “Je kunt niet meer zeggen: ‘Ik ben een rechter in Utrecht en ik doe gewoon mijn werk’. Er wordt verwacht dat je een rechter bent met een scherp oog en oor voor de samenleving.”