Dit zei Tanja Dompeling, nauw betrokken bij het moderniserings- en digitaliseringsprogramma Kwaliteit en Innovatie (KEI) van de Rechtspraak, dinsdag tijdens het congres Online Dispute Resolution (ODR). Circa 150 deskundigen van over de hele wereld kwamen 23 en 24 mei bijeen in het Vredespaleis in Den Haag. Doel van de conferentie, die alweer voor de 15e keer werd georganiseerd, is van elkaar te leren over hoe digitale systemen kunnen bijdragen aan het oplossen van geschillen in de samenleving.

Dompeling vertelde haar overwegend buitenlandse gehoor over de manier waarop de Rechtspraak het moderniseringsprogramma aanpakt. Zij voorziet een grote verandering in de rol van de rechter. Die kan straks, mede door de digitalisering, in rechtszaken veel meer regie voeren over het hele proces. Ook de nieuwe wetgeving, die digitaal procederen van een wettelijke basis voorziet, biedt de rechter meer mogelijkheden hiertoe. Zo biedt de nieuwe basisprocedure ruimte om efficiënter te procederen en is het mogelijk maatwerk toe te passen.

Volgens Dompeling moet de Rechtspraak het digitale tijdperk vooral aangrijpen om rechtspraak behalve sneller, ook begrijpelijker en toegankelijker te maken – een belangrijke doelstelling van KEI. Straks kan iedereen thuis vanachter de computer een rechtszaak starten en volgen. ‘Dat schept ook verwachtingen waar we ons als rechters rekenschap van moeten geven’, aldus Dompeling. ‘Om onze belangrijke rol in de maatschappij te kunnen blijven spelen, is het zaak na te denken over onze rol en verantwoordelijkheid.’ Zij lichtte haar gehoor toe dat er in Nederland bewust is gekozen voor een stapsgewijze invoering van digitale procedures. ‘Eerst moet een systeem zich hebben bewezen, voordat we opschalen. Dit is gezien de voorloperrol die Nederland heeft ten opzichte van veel buitenlanden, ook logisch.’ Volgens Dompeling is het digitaliseren van papieren procedures slechts een eerste stap. ‘Op termijn zal ons werk door technische en maatschappelijke ontwikkelingen nog veel meer veranderen.’

Een andere spreker namens de Rechtspraak, Dory Reiling en ook sinds het eerste uur betrokken bij KEI, vertelde op verzoek van de organisatoren over de eKantonrechter. Dit eerste digitaliseringsproject was vooral bedoeld om te onderzoeken of het mogelijk was om een procedure te digitaliseren, en een  laagdrempelige procedure voor consumentenproblemen te bieden.  Ze vertelde over de ideeën van de bedenkers, de manier waarop het project zich ontwikkelde en over de samenwerking met de Consumentenbond die een testpanel leverde. Op deze manier heeft de Rechtspraak veel geleerd over het digitaliseren van procedures -  een ervaring die in het project KEI van grote waarde is. Reiling reikte de makers van digitale beslechtingsmiddelen tot slot vragen aan die voor de verdere ontwikkeling van ODR van belang zijn: hoe betrek je de andere partij bij de procedure en hoe ga je om met privacy- en veiligheidsvoorschriften?

Erik Boerma van het deelprogramma KEI Toezicht sprak tijdens het congres over een andere taak van rechters dan het pure rechtspreken: het toezicht houden op faillissementen en bewindvoering. Curatoren kunnen inmiddels bij alle Nederlandse gerechten digitaal informatie uitwisselen met gerechten. Voor curatoren is dit handig en efficiënt en rechters-commissarissen stelt het beter in staat toezicht te houden. Ook voor de gefailleerden zelf zijn er straks grote voordelen: het is makkelijker te volgen wat er allemaal gebeurt in het faillissement. Dit maakt de gang van zaken rond faillissementen transparanter. Boerma hield zijn gehoor voor dat het zaak is bij de overstap van papier naar digitaal ervoor te waken dat papieren werkwijzen worden gedigitaliseerd. Het moet juist andersom, aldus Boerma: formuleer rollen en taken en kijk hoe IT daarin kan ondersteunen. Zijn belangrijkste boodschap: durf echt opnieuw te ontwerpen.