Juridische procedures zijn duur, complex en niet altijd geschikt voor het oplossen van alledaagse conflicten tussen mensen. De rechter bepaalt wie er gelijk krijgt, maar dat lost het probleem vaak niet op. Daarom experimenteren rechtbanken sinds enkele jaren met de spreekuurrechter, wijkrechter, regelrechter en overlegrechter. Mensen kunnen daar zonder dagvaarding terecht en hoeven geen stukken aan te leveren, een eenvoudig aanmeldformulier is voldoende. De rechter nodigt de andere partij uit, bespreekt het probleem en helpt bij het zoeken naar een oplossing. Lukt dat niet, dan hakt hij alsnog de knoop door.

Het verloop van gerechtsprocedures is in de wet vastgelegd. Rechtbanken kunnen alleen experimenteren met afwijkende procedures op basis van artikel 96 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Daarvoor is vereist dat beide partijen vrijwillig meedoen. Maar wie al jaren ruzie heeft met de buurman, stemt niet makkelijk in met een door hem voorgestelde gang naar de rechter. Daardoor blijft het aantal zaken van deze laagdrempelige rechters beperkt. Dat is jammer, want een evaluatie van de Haagse wijkrechter en de Rotterdamse regelrechter wijst uit dat de ervaringen positief zijn.

Komende zomer wordt de Tijdelijke experimentenwet rechtspleging van kracht. Die maakt het mogelijk om in experimenten bij algemene maatregel van bestuur (AMvB) af te wijken van procedurele vereisten. Daarmee kunnen partijen verplicht worden om mee te werken aan een procedure bij de ‘nabijheidsrechter’. Als daardoor het aantal zaken toeneemt, wordt het ook makkelijker om conclusies uit dit experiment te trekken. Dat is van belang om te beoordelen of de nabijheidsrechter op den duur een vaste plaats bij alle rechtbanken kan krijgen.

Minister Dekker informeerde de Kamer ook over andere vernieuwingen waar de Rechtspraak aan werkt onder de noemer maatschappelijk effectieve rechtspraak (MER), zoals een andere aanpak van rechtszaken over schulden en multiproblematiek, complexe echtscheidingen, toezicht op bewindvoerders en strafrechtelijke procedures die gericht zijn op een oplossing. ‘Ik ben bij veel projecten op bezoek geweest en (….) was onder de indruk van het grote enthousiasme waarmee word geprobeerd om het recht dichter bij de mensen te brengen en bij te dragen aan oplossingen’, schrijft de minister. ‘Het is goed te constateren dat in de komende periode de eerste stappen worden gezet naar bestendiging en institutionalisering van de opbrengst.’
Daarnaast komen in zijn brief digitale ontwikkelingen bij de Rechtspraak aan bod, waarin mede door de coronacrisis vooruitgang is geboekt.