Dit zegt Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. Aanleiding is het symposium dat de Tweede Kamer donderdag 2 juni organiseert over de rol van het parlement bij toetsing van wetsvoorstellen. Onderzocht wordt ‘de wenselijkheid en mogelijkheden van versterking van de rol van het parlement bij toetsing van wetsvoorstellen aan de Grondwet en verdragen’.

In de meeste landen mogen rechters beoordelen of wetten die het parlement aanneemt, in strijd zijn met de Grondwet. In de Grondwet staan fundamentele mensenrechten, bijvoorbeeld de vrijheid van godsdienst, - vergadering en - meningsuiting en het recht op gelijke behandeling. Als een wet in strijd is met een grondrecht, kan die wet in die landen buiten werking worden gesteld. Nederland is een van de weinige rechtsstaten waarin dit niet kan. Nederlandse rechters mogen wetten alleen toetsen aan internationale verdragen, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. De gedachte hierachter is dat het parlement in het wetgevingsproces waarborgt dat mensenrechten in Nederlandse wetten worden gerespecteerd.

‘De Nederlandse rechter kan dus alleen via een omweg bepalen of de rechten van burgers wel voldoende worden gerespecteerd’, zegt Frits Bakker. ‘De Rechtspraak pleit er al langer voor om het verbod om wetten te toetsen aan de Grondwet op te heffen. De rechter kan de overheid nu alleen corrigeren door haar te houden aan internationale verdragen waar de handtekening van Nederland onder staat. In die verdragen staan dezelfde grondrechten als in de Grondwet. Een garantie dat de betreffende wet dan ook wordt ingetrokken of aangepast, is er niet.’
Het wél mogelijk maken van directe toetsing van wetten aan de Grondwet, voorkomt dat door wetgeving rechten en zeggenschap van burgers sluipenderwijs worden aangetast, zegt Bakker. ‘Directe toetsing biedt een tegenwicht aan de waan van de dag en haast waaraan de politiek en de markt onderhevig zijn.’

Een belangrijke bijkomstigheid is volgens Bakker dat als rechters wetten mogen toetsen aan de Grondwet, dit een voor de Nederlandse bevolking veel meer levend document wordt. Er kunnen dan immers rechtstreeks rechten aan worden ontleend. Bakker: ‘De Grondwet moet zijn wat die in veel landen is: het kloppend hart van de democratie.’