Er is 52 miljoen euro extra nodig om de Rechtspraak op peil te houden met volwaardige rechtbanken. De Rechtspraak kampt met een tekort van 32 miljoen euro per jaar. Als niet wordt bezuinigd op de huisvesting, loopt dit tekort met nog eens 20 miljoen op. Dat hebben de Raad voor de rechtspraak en de presidenten van de gerechten in een brief aan minister Van der Steur van Veiligheid en Justitie laten weten.

De Rechtspraak neemt dit jaar een definitief besluit over de toekomstplannen en zal daarbij de uitkomsten van het politieke debat meewegen. Tot dit moment zet de Rechtspraak in lijn met het verzoek van de Tweede Kamer, verwoord in een motie van de leden Slob en Samsom, geen onomkeerbare stappen.

Het kabinet wil dat de Rechtspraak fors bezuinigt, van 32 miljoen euro in 2016, oplopend tot 88 miljoen euro in 2020. Tegelijkertijd moet de Rechtspraak investeren in het moderniseringsprogramma Kwaliteit en Innovatie, waarvan digitalisering van procedures een belangrijk onderdeel is. Verder wezen diverse onderzoeken in 2014 uit dat de werkdruk onder rechters en juridisch personeel hoog is en de kwaliteit van de rechtspraak hierdoor onder druk staat.

‘De Rechtspraak staat voor grote uitdagingen’, zegt Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak. ‘Er worden forse bezuinigingen gevraagd en tegelijk moeten we de rechtspraak moderniseren en de kwaliteit op peil houden.’ Onder deze omstandigheden hebben Raad en presidenten zich genoodzaakt gezien tot de pijnlijke besluiten op het gebied van huisvesting en bedrijfsvoering. ‘Zelfs na het doorvoeren van deze maatregelen dreigen er elk jaar flinke tekorten. Daarover zullen we verder spreken met de minister. De Rechtspraak doet met deze plannen het maximaal haalbare.’

De afgelopen weken vonden consultaties plaats over de toekomstplannen met lokale bestuurders en politici, de advocatuur, het Openbaar Ministerie, de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR) en de medezeggenschapsorganen van de Rechtspraak. Tijdens de gesprekken bracht de Rechtspraak nogmaals over het voetlicht voor welke grote uitdagingen zij zich gesteld ziet. Daarbij nam zij kennis van de zorgen die er zijn over lokale en regionale werkgelegenheid. Over en weer is er tijdens de gesprekken uiting gegeven van begrip voor elkaars standpunten.

De Rechtspraak komt tegemoet aan de kritiek op het oorspronkelijke voornemen de jeugdbeschermingszaken, zoals ondertoezichtstellingen en uithuisplaatsingen, alleen nog in de hoofdlocaties van de arrondissementen te behandelen. Hierbij gaat het vaak om zeer kwetsbare mensen, die zoveel mogelijk dichtbij huis terecht moeten kunnen. Daarom willen de Raad en de presidenten dat jeugdbeschermingszaken kunnen worden toegevoegd aan het aanbod aan rechtszaken in de 7 locaties die straks geen volledig zaakspakket meer hebben.

In het toekomstplan is ervoor gekozen de ‘zwaardere’ zaken die in de regel door 3 rechters worden behandeld én strafzaken met gedetineerden, niet meer overal te laten plaatsvinden. Deze zaken stellen extra eisen aan huisvesting, zoals grote zittingszalen, beveiligingspersoneel en cellenblokken, die locaties duur en inflexibel maken. In Assen, Almelo, Zutphen, Lelystad, Alkmaar, Dordrecht en Maastricht worden straks nog gemiddeld ongeveer 75 procent van de rechtszaken gedaan. Dan gaat het om alle veelvoorkomende zaken, waaronder kantonzaken, politierechterzaken, bestuursrechtelijke zaken, maar ook familierechtelijke zaken en jeugdbeschermingszaken. Overigens wordt het binnen afzienbare tijd mogelijk veel rechtszaken voor een groot deel digitaal te doen.

De Raad en de presidenten willen zo veel mogelijk investeren in medewerkers, niet in gebouwen. Nu al is er een overschot van 100 duizend vierkante meter kantooroppervlak volgens de normen van de rijksoverheid (op een totaal van 500 duizend). Dit overschot loopt door digitalisering van procedures op tot 130 duizend vierkante meter. Alleen door per arrondissement (met uitzondering van Noord-Nederland en Zeeland-West-Brabant) één hoofdlocatie te realiseren, kunnen kantoren worden afgestoten en kan geld worden bespaard. Daarnaast verwachten verschillende gerechten dat er van de concentratie een belangrijke kwaliteitsimpuls uitgaat, doordat teams beter en doelmatiger kunnen samenwerken.

De Raad en de presidenten nemen maatregelen om de kwaliteit van de rechtspraak op peil te houden. Daarom investeert de Rechtspraak de komende jaren in professionele standaarden. Dit zijn concrete normen voor rechters en hun ondersteuning voor de kwaliteit van hun werk. Door deze normen wordt goede rechtspraak voor de samenleving gewaarborgd.