De officier van justitie kan besluiten een strafzaak voor te leggen aan de wijkrechtspraakrechter in plaats van aan de politierechter als duidelijk is dat een verdachte kampt met diverse problemen. Te denken valt aan schulden, een vechtscheiding, drugsgebruik, schoolverzuim, problemen binnen het gezin of huisvestingsproblemen.
Dan meldt de officier de zaak aan bij de advocaat van de verdachte en bij de reclassering. De advocaat legt aan de verdachte de procedure uit, brengt met de verdachte de problemen in kaart en vraagt bij welke organisaties informatie mag worden opgevraagd. De reclassering gaat in gesprek met de verdachte en stelt een plan op voor een aanpak van de problemen. Als er sprake is van een slachtoffer, meldt de officier dit aan Slachtofferhulp Nederland.
Als er veel verschillende problemen zijn, wordt de zaak aangemeld bij de procesregisseur van de gemeente (in deze fase de gemeente Eindhoven). Ook voegt de coördinator wijkrechtrechtspraakadvocaten een tweede advocaat toe. Er wordt onder leiding van de procesregisseur een casusoverleg gehouden waarin medewerkers van de betrokken organisaties alvast samen de mogelijkheden en onmogelijkheden in kaart te brengen en bespreken wat voor traject in gang moet worden gezet. Als er minder organisaties betrokken zijn bespreekt de officier de zaak en het plan van de reclassering in een overleg met de verdachte en zijn advocaat.
De zitting
De wijkrechtspraakrechter houdt in alle zaken een zitting in het gerechtsgebouw Eindhoven of het Paleis van Justitie ‘s-Hertogenbosch. De rechter bespreekt op de zitting het strafbare feit met de verdachte en de diverse problemen die spelen. De betrokken organisaties uit de wijk/omgeving of de mensen uit het netwerk van de verdachte komen mee naar de zitting of worden bij de aanpak betrokken. Als er slachtoffers zijn, ontvangen zij ook een uitnodiging voor de zitting.
De wijkrechtspraakrechter verkent op de zitting mogelijke oplossingen. Onder regie van de rechter worden afspraken gemaakt waar de verdachte en alle betrokken (hulp)organisaties zich aan moeten houden. De rechter doet uitspraak in de strafzaak en legt bij de problemen passende bijzondere voorwaarden op. De verdachte moet actief meewerken en aan de slag met zijn problemen. De wijkrechtspraakrechter houdt ook na de zitting vinger aan de pols of iedereen zich aan de gemaakte afspraken houdt en plant indien nodig een terugkomzitting.
