Verdachten die verschijnen voor de strafrechter in de rechtbank kampen vaak met meerdere problemen. Regelmatig is er sprake van (drugs)verslaving, problematische schulden, werkloosheid of spanningen in de thuissituatie. Met het opleggen van een straf verdwijnen die problemen niet. Sterker nog, problemen kunnen zelfs groter worden. Daarom heeft de rechtbank Oost-Brabant de wijkrechtbank opgericht, naar Amerikaans voorbeeld. In de Verenigde Staten zijn al diverse zogenaamde community courts succesvol actief. De ervaring is dat door problemen integraal aan te pakken, er meer kans is op herstel. En minder kans op recidive. Dat is prettig voor de persoon zelf, voor de buurt en voor de hele maatschappij. De Brabantse proef startte medio 2019 en duurt 2 jaar.

In de wijkrechtbank werken ketenpartners samen om de problemen van een verdachte in diverse leefgebieden samen met hem/haar/het gezin op te lossen. De wijkrechtbank stimuleert op die manier dat verdachten hun leven op orde brengen, aan herstel werken voor henzelf en de buurt, het eventuele slachtoffer onder ogen komen, een dagbesteding zoeken en bijvoorbeeld iets doen aan mogelijke schulden.

De officier van justitie kan besluiten een bekennende verdachte van een (licht) strafbaar feit voor te brengen in de wijkrechtbank als duidelijk is dat die verdachte kampt met diverse problemen. Te denken valt aan schulden, een vechtscheiding, drugsgebruik, schoolverzuim of huisvestingsproblemen.

De verdachte moet toestemming geven voor de behandeling bij de wijkrechtbank. Dat gebeurt via een advocaat. Is die toestemming er, dan komen de betrokken instanties bij elkaar in het zogenaamde casusoverleg om alvast samen de mogelijkheden en onmogelijkheden in kaart te brengen.

Tijdens de zitting van de wijkrechtbank luistert de rechter naar het verhaal van de verdachte en bespreekt de rechter alle problemen die spelen. Bij die zitting zijn naast de advocaat van de verdachte, ook de organisaties aanwezig die al hebben nagedacht over een mogelijke aanpak.

De rechter verkent op de zitting mogelijke oplossingen en maakt concrete afspraken daarover met iedereen. De verdachte moet actief meewerken. Doet de verdachte dat niet, dan zal de officier van justitie de zaak alsnog voor een gewone strafrechter brengen. Werkt de verdachte goed mee aan alle afspraken, dan kan de officier van justitie besluiten de verdachte niet meer voor een strafrechter te brengen en de zaak te sluiten.

De wijkrechtbank is een proef van de rechtbank Oost-Brabant, in samenwerking met onder meer het Openbaar Ministerie, de advocatuur en de gemeente Eindhoven. Ook andere ketenpartners doen mee in de wijkrechtbank, zoals de politie, reclassering, GGZ, WIJeindhoven, wooncorporaties en Juridisch Loket.

De wijkrechtbank probeert een bijdrage te leveren aan de oplossing van multiproblematiek. Dit moet de veiligheid en leefbaarheid in de wijk ten goede komen en het vertrouwen van wijkbewoners in justitie en de rechtsstaat versterken.

De wijkrechtbank wil met de proef leren hoe de rechtspraak preventief kan worden ingezet zodat mensen hun problemen overwinnen en niet in herhaling vallen. Dat is niet alleen in het belang van de verdachte, maar ook van zijn omgeving, de wijk en de hele maatschappij.

De wijkrechtbank kijkt ook naar de positie van mogelijke benadeelden en slachtoffers. Herstel van relaties en de vergoeding van eventuele schade is daarom ook altijd onderdeel van het gesprek met de verdachte. Ook kunnen afspraken worden gemaakt over mediation of buurtbemiddeling.

Wijkbewoners en buurtorganisaties worden bij de wijkrechtbank betrokken, bijvoorbeeld in de opgerichte wijkadviesraad. Deze wijkadviesraad fungeert als klankbordgroep. De leden praten niet mee over zaken, maar wel over vragen die de wijkrechtbank heeft over de wijk.

Dat kan op dit moment niet. Het is namelijk de officier van justitie die bepaalt of een verdachte geschikt is voor de wijkrechtbank.

Het is niet mogelijk zaken van de wijkrechtbank bij te wonen: de zittingen zijn tijdens de proef niet openbaar.

• Aan de bak bij de wijkrechtbank (pdf, 2,9 MB), Rechtspraakmagazine april 2020
• Flyer Wijkrechtbank Eindhoven (pdf, 637,7 KB)
• Toegankelijke tekst voor mensen met een functionele beperking van de flyer Wijkrechtbank Eindhoven (pdf, 121 KB)
• Zie ook: maatschappelijk effectieve rechtspraak