De kern van de Nieuwe zaaksbehandeling is oplossingsgerichtheid, zaken sneller op zitting brengen en rechtspraak op maat. Deze werkwijze is nu voor vrijwel alle bestuursrechtelijke zaken ingevoerd. Uitgangspunt is dat zaken 13 weken na binnenkomst van het beroepschrift op zitting komen. Doel van de zitting is om in één keer tot een definitieve oplossing van het juridische geschil te komen. Dat kan ook doordat de rechter samen met partijen onderzoekt of het conflict niet op een andere (effectievere) manier kan worden opgelost dan alleen met een uitspraak van de rechter.

Als een zaak na 13 weken op zitting wordt behandeld vraagt dat ook wat van partijen. In dat geval vraagt de rechtbank partijen om al in een vroeg stadium te zeggen op welk tijdstip de zitting kan plaatsvinden. Partijen krijgen daartoe meestal binnen enkele weken na ontvangst van het beroepschrift een (voor-) aankondiging toegestuurd. Partijen hebben vervolgens de mogelijkheid om binnen een week om een nieuwe zittingsdatum te verzoeken. Indien niet of te laat om uitstel van de zitting is verzocht, wordt aan partijen zo spoedig mogelijk een definitieve kennisgeving gestuurd.

Tijdens de zitting bespreekt de rechter met partijen wat de beste behandeling van de zaak is voor hen. De rechter heeft hierbij ook aandacht voor het eventuele onderliggende conflict en de wijze waarop dat kan worden opgelost. Zo kan de rechter met partijen tijdens de zitting bekijken of een schikking mogelijk is of dat het geschil geschikt is voor een mediationtraject. Ook kan de rechter de eisende partij in de gelegenheid stellen haar standpunten nader te onderbouwen of van meer bewijs te voorzien. Dit wordt dan meestal ter zitting met partijen besproken. De rechter kan ook een tussenuitspraak doen waarbij het bestuursorgaan een gebrek mag herstellen.

De rechter kan mondeling of schriftelijk uitspraak doen. Een mondelinge uitspraak kan hij aan het eind van de zitting doen. Als een schriftelijke uitspraak nodig is, doet de rechter in principe binnen 6 weken uitspraak.

Voordat de Nieuwe zaaksbehandeling werd ingevoerd kwam het vaak voor dat een besluit alleen om juridische gebreken werd vernietigd. Met de Nieuwe zaaksbehandeling gebeurt dat veel minder. De rechter probeert zoveel mogelijk een definitieve inhoudelijke beslissing in een zaak te nemen.

Voor partijen geldt dat zij een gezamenlijk belang hebben en dat is een efficiënte en doelmatige oplossing van het geschil. Dit vergt naast de inspanning van de rechter ook een bepaalde houding van procespartijen. Daar hoort bij dat procespartijen zich flexibel opstellen en dat procesvertegenwoordigers / gemachtigden over voldoende mandaat beschikken om mee te bewegen met de ontwikkelingen die zich tijdens de zitting kunnen voordoen.