De prijs – in het leven geroepen ter nagedachtenis aan jong verongelukte officier van justitie Eva Meillo – is bedoeld om passie voor het recht te belonen. De makers van De Aanklagers hebben aspecten van het werk van officieren in beeld gebracht waar de meeste mensen geen weet van hebben, zei juryvoorzitter Ankie Broekers-Knol. Van een spannende huiszoeking tot een moedeloos makende jacht op mensenhandelaren in Hongarije. ‘Het vak werd in de volle breedte neergezet, met al zijn strubbelingen en dilemma’s. Het is knap om zo ver achter de schermen te kijken bij een organisatie waar – anders dan de naam doet vermoeden – de angst voor openbaarheid groot kan zijn.’

Korpschef Akerboom wierp een provocerende stelling op: etnisch profileren is zo gek nog niet. ‘Tenminste, als een arts dat doet die weet dat bepaalde ziektes voorkomen bij bepaalde bevolkingsgroepen. Bij de politie is er geen plaats voor.’ Hij illustreerde dat met een pijnlijk voorbeeld. ‘Een politieman zag in zijn vrije tijd een verdachte van woninginbraak. Hij zette hem aan de kant en riep assistentie in. Agenten waren snel ter plaatse - en hielden de collega aan. Hij was gekleurd, de verdachte was blank. Zo’n gebeurtenis heeft enorme impact.’

Dat etnisch profileren grote verontwaardiging oproept, noemt Akerboom terecht. Maar de samenleving verwacht ook het onmogelijke van politiemensen. ‘Ze moeten terughoudend zijn met geweld – denk aan Mitch Henriquez – maar worden in Zaanstad aangemoedigd om erop te gaan.’
Politiewerk draait om waarnemen en onderscheid maken, op basis van ervaring. ‘Wat valt ons op, wat prikkelt onze hersenen? Daar moeten we het van hebben. Op straat moet je vaak in een fractie van een seconde beslissen hoe je reageert. Vooroordelen spelen daarbij onvermijdelijk een rol, maar willekeur is uit den boze. Als van 10.000 Marokkanen er 499 met de politie in aanraking komen, zijn er 9.501 met een smetteloos blazoen. Ik pleit dan ook voor professioneel profileren. Feedback van allochtone collega’s en van burgers kan ons daarbij helpen. Binnenkort kunnen mensen via een app heel makkelijk laten weten dat ze zich etnisch geprofileerd voelen.’

Hoe makkelijk een mens zich laat meeslepen door zijn oordelen, liet jurist/filosoof Herman Philipse zien. Hij onderwierp de zaal aan een aantal testjes, die een schijnbaar onredelijk gedachtenpatroon blootlegden. Daarna liet hij zien dat de filosofie, hersenwetenschap en de evolutieleer het ontstaan van die denkpatronen prima kunnen verklaren. Vervolgens ging Diederik Aben, advocaat-generaal bij de Hoge Raad, op zoek naar vooroordelen in het recht. Het strafproces geeft ongefundeerde aannames veel ruimte, concludeerde hij. Bijvoorbeeld als het gaat om ‘feiten van algemene bekendheid’, die verder niet bewezen hoeven te worden. Of ‘ernstige bezwaren’ tegen een verdachte, of de ‘rechterlijke overtuiging’.
Aben vindt overigens dat vooroordelen veel voordelen hebben, zolang ze niet uitmonden in schadelijke denkfouten. ‘Ze zijn tijdbesparend en maken de wereld overzichtelijk. Bovendien: wij leven nog. Dankzij onze schema’s en vuistregels zijn mensen een van de succesvolste wezens op de planeet.’

Het enige persoonlijke verhaal kwam van Arabist Petra Stienen. Als Limburgs meisje - vaak bespot om haar Roermondse roots - leerde ze pas op haar 6de Nederlands praten en maakte ze als eerste thuis de middelbare school af. De studie Arabisch gaf haar een wijde blik op de wereld, en bracht ook nieuwe waardering voor haar Limburgse wortels. Maar die wordt vaak niet gedeeld. ‘Als ik zeg dat ik naar Libanon ga, zeggen mensen: wat interessant! Zeg ik dat ik morgen naar Limburg ga, dan is het: wat heb je daar te zoeken?’ En: ‘Arabisch wordt vaak gezien als de taal van de vijand. Maar het is ook de taal van dichters, de taal die 400 miljoen mensen spreken en waar 1,8 miljard moslims zich verwant mee voelen.’