Verschillende auteurs schrijven in de uitgave over de manier waarop de rechtsprekende macht bestuurlijk is georganiseerd. In 2002 werd de Raad voor de rechtspraak in het leven geroepen als ‘buffer’ tussen de gerechten en het ministerie van Veiligheid en Justitie (V en J). Andere actoren in de rechterlijke macht zijn de Hoge Raad, het hoogste rechtscollege, en de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, op sommige rechtsgebieden de hoogste bestuursrechter. 

In het hoofdartikel schrijven Alex Brenninkmeijer, lid van de Europese Rekenkamer en voormalig Nationale ombudsman, en wetenschapper Hilke Grootelaar dat er weeffouten in het systeem zitten. De auteurs halen hierbij het Jaarverslag van de Rechtspraak over 2015 aan, waarin wordt geconstateerd dat een belangrijke weeffout is dat de Raad voor de rechtspraak in 2002 niet de status van Hoog College van Staat kreeg met een eigen begroting (anders dan de Hoge Raad en de Raad van State). In plaats hiervan kreeg de Rechtspraak een eigen begroting binnen de begroting van V en J. Hierdoor kunnen de wetgevende en uitvoerende macht de Rechtspraak beïnvloeden via de portemonnee. De auteurs roepen V en J dan ook op zich te buigen over de ‘hybride financieringsvorm’ voor de Rechtspraak, die zich kenmerkt door productfinanciering, maar wel met een budgetplafond.

De huidige inrichting van de rechterlijke macht leidt soms tot besluiteloosheid als gevolg van onverenigbare belangen, aldus Brenninkmeijer en Grootelaar. Om dit aan te tonen beschrijven zij de recente poging van het kabinet om de bestuursrechtspraak in hoogste instantie te reorganiseren. Het kabinet trok onlangs een wetsvoorstel hiertoe in wegens onvoldoende draagvlak. Volgens dit voorstel zou het College van Beroep voor het bedrijfsleven opgaan in de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State en de zaken van de Centrale Raad van Beroep zouden worden verdeeld over de gerechtshoven.

Hoogleraar staatsrecht Paul Bovend’Eert concludeert in zijn bijdrage dat de wetgever in 2002 ‘een ernstige constructiefout heeft gemaakt’, waarbij ‘onvoldoende rekening is gehouden met de in een democratische rechtsstaat vereiste onafhankelijke positie van de rechterlijke macht en de rechter’. Volgens Bovend’Eert is het ‘nodig dat de wetgever een aantal noodzakelijke wijzigingen in de structuur doorvoert’. Zo is het niet goed dat de minister ruime bevoegdheden heeft op het terrein van de bedrijfsvoering van gerechten en is het financieringssysteem onvoldoende doordacht. Ook vindt de hoogleraar staatsrecht het niet kloppen dat de minister een beslissende zeggenschap heeft over de samenstelling van de Raad voor de rechtspraak en de gerechtsbesturen. In de huidige bestuurlijke verhoudingen is de institutionele onafhankelijkheid van de rechterlijke macht onvoldoende gewaarborgd, meent Bovend’Eert.

Ook Job Cohen, voorzitter van de commissie die de Rechtspraak in 2014 visiteerde, en emeritus hoogleraar Nick Huls laten in 'De strijd om de rechterlijke macht' hun licht schijnen op de manier waarop de rechterlijke macht is georganiseerd. Zij concluderen eveneens, vanuit verschillend perspectief, dat er werk aan de winkel is. Nick Huls: ‘Intussen vragen buitenstaanders zich af waarom sommige van deze hoogste rechters wel en andere niet tot de rechterlijke macht behoren, waarom het ene type rechtspraak wordt gefinancierd door BZK en het ander door V en J, waarom de Hoge Raad wel tot de rechterlijke macht behoort, maar niet onder de Raad voor de rechtspraak valt en een eigen budget heeft, etc, etc.’   

Rechtstreeks is een periodiek van de Raad voor de rechtspraak en richt zich op de praktijk en de ontwikkeling van de rechtspraak in Nederland. Doel van het blad is wetenschappelijke inzichten en bijdragen aan het publieke debat over de rechtspraak te ontsluiten. Opname van artikelen in Rechtstreeks betekent niet dat de inhoud het standpunt van de Raad voor de rechtspraak weergeeft.