Wie in Nederland levenslang krijgt, zit echt zijn leven lang vast. Vroeger werd na verloop van tijd bekeken of gratie kon worden verleend, maar dat gebeurt niet meer. Sinds 1986 heeft alleen een terminaal zieke man gratie gekregen. Ook voor resocialisatieactiviteiten, ter voorbereiding op terugkeer naar de maatschappij, komt iemand met levenslang niet in aanmerking.

Nederland neemt daarmee een uitzonderingspositie in. In veel andere Europese landen beoordeelt de rechter na een bepaalde periode of voorwaardelijke vrijlating mogelijk is. Dat uitzicht op eventuele vrijlating in de toekomst moet er zijn, vindt het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Iemand definitief en zonder enig perspectief opsluiten, is in strijd met het Europese mensenrechtenverdrag. Dat standpunt klinkt ook door in een uitspraak die de Hoge Raad in juli heeft gedaan.

Ook binnen de rechtspraak is er discussie over levenslang. Nu die straf te weinig humaan wordt gevonden, leggen sommige rechters hem liever niet op. Staatssecretaris Dijkhoff wil die impasse doorbreken en de straf toekomstbestendig maken. Hij stelt voor een onafhankelijk adviescollege na 25 jaar gevangenschap te laten toetsen of een begin gemaakt moet worden met activiteiten gericht op terugkeer in de samenleving. Daarbij worden ook de belangen van slachtoffers en nabestaanden meegewogen. Hij beslist uiteindelijk zelf.

De Raad voor de rechtspraak stelt dat het aan de wetgever is om wetgeving of beleid aan te passen. Met het huidige voorstel wordt inbreuk gemaakt op de bevoegdheid van de rechter. Beslissingen over het bestraffen van mensen horen bij de rechter thuis. Het ligt dan ook voor de hand een eventuele herzieningstoets aan de rechter over te laten, zoals ook gebeurt bij tbs-gestelden.

Meer over de discussie over het opleggen van een levenslange gevangenisstraf.