Tot de jaren 80 van de vorige eeuw werd standaard gekeken of levenslanggestraften voor gratie in aanmerking kwamen, zodat zij toch konden vrijkomen. In 1986 gebeurde dat voor het laatst. In 2009 is nog gratie verleend aan een man die ernstig ziek was en kort na zijn vrijlating overleed. Daarna kwam gratieverlening niet meer voor en zat iedereen echt levenslang.
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft vanaf 2013 verschillende keren geoordeeld dat levenslange gevangenisstraf zonder de mogelijkheid van herbeoordeling en eventuele vrijlating onmenselijk is. De Hoge Raad (het hoogste rechtscollege van Nederland) heeft dat standpunt overgenomen.
Levenslange gevangenisstraf mag daadwerkelijk levenslang duren. Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens staat daaraan niet in de weg, oordeelde de Hoge Raad in 2017. Na verloop van tijd moet echter wel een reële mogelijkheid tot herbeoordeling van de levenslange gevangenisstraf bestaan, die eventueel kan leiden tot verkorting van de straf en (voorwaardelijke) invrijheidstelling.
