Rond de 40 mensen.

​Je krijgt alleen levenslang voor heel zware misdrijven. Denk bijvoorbeeld aan meerdere moorden, terroristische misdrijven, een aanslag op de regering of de koning.

In principe wel. De enige manier om vrij te komen is via een herziening (als de veroordeelde bij nader inzien onschuldig wordt bevonden, zoals Lucia de B.) of doordat de koning gratie verleent. Vroeger werd standaard gekeken of levenslanggestraften voor gratie in aanmerking kwamen, voordat zij 20 jaar gevangen zaten. Dat is sinds de jaren 80 van de vorige eeuw niet meer voorgekomen. Afgezien van een enkeling die terminaal ziek was, heeft al tientallen jaren niemand meer gratie gekregen. Het kabinet heeft in 2016 besloten het beleid aan te passen.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft vanaf 2013 verschillende keren geoordeeld dat levenslange gevangenisstraf zonder de mogelijkheid van herbeoordeling en eventuele vrijlating onmenselijk is. De Hoge Raad (ons hoogste rechtscollege) nam dat standpunt over. Rechters waren de afgelopen jaren terughoudend bij het opleggen van de straf. Om ervoor te zorgen dat zij wel weer levenslang kunnen opleggen, presenteerde staatssecretaris Dijkhoff in 2016 een plan om de uitvoering van de straf aan te passen.

Levenslanggestraften komen voortaan allemaal in aanmerking voor herbeoordeling als ze 27 jaar gevangen zitten. Eerst geeft het Adviescollege Levenslanggestraften (bestaande uit onder meer juristen en gedragswetenschappers) na 25 jaar advies over de vraag of een veroordeelde kan beginnen met activiteiten die gericht zijn op een mogelijke terugkeer in de samenleving. Daarbij wordt meegewogen hoe hij zich heeft ontwikkeld, of er kans is op herhaling en hoe slachtoffers of nabestaanden er tegenover staan. De minister voor Rechtsbescherming beslist.
Uiterlijk 2 jaar later volgt een beslissing over gratie. De minister adviseert de koning daarover, net als het Openbaar Ministerie en het gerecht dat de straf heeft opgelegd. Het Adviescollege Levenslanggestraften informeert de minister over hoe het gaat met de veroordeelde en zijn resocialisatie.

Alleen de koning kan gratie verlenen. In de praktijk beslist de minister daarover. Hij wint eerst advies in bij het Openbaar Ministerie en het gerecht dat de straf heeft opgelegd. Het advies van de rechter is in de gratieprocedure het uitgangspunt. Daar kan de minister alleen van afwijken als er bijzondere omstandigheden zijn. Hij moet dat goed motiveren.
Als de veroordeelde het niet eens is met afwijzing van het gratieverzoek en vindt dat voortduring van de levenslange gevangenisstraf onrechtmatig is, kan hij een beroep doen op de civiele rechter.

Levenslange gevangenisstraf mag daadwerkelijk levenslang duren. Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens staat daaraan niet in de weg, oordeelde de Hoge Raad in december 2017. Na verloop van tijd moet echter wel een reële mogelijkheid tot herbeoordeling van de levenslange gevangenisstraf bestaan, die kan leiden tot verkorting van de straf en (voorwaardelijke) invrijheidstelling. Dit recht op een herbeoordeling betekent niet dat een levenslanggestrafte ook zal vrijkomen. Of er veroordeelden vrijkomen, zal de tijd leren.