Het antwoord is helder: de zorgen zijn groot. De tekorten lopen dit jaar op tot 40 miljoen euro, het eigen vermogen is op en zonder maatregelen blijft er een tekort bestaan.

Er zijn 2 oorzaken. De Rechtspraak heeft in de tijd van kabinet Rutte II een forse bezuiniging voor de kiezen gekregen. Opbrengsten van de digitalisering van rechtspraak moesten deze bezuinigingen (deels) invullen. Helaas is de digitalisering met name in civiel voorlopig mislukt en duurt de digitalisering langer dan verwacht, waardoor de Rechtspraak de geplande opbrengsten niet volledig kan realiseren - iets wat al bij de laatste prijsonderhandelingen met de minister in 2016 onderkend. De tweede belangrijke oorzaak is: het aantal rechtszaken daalt fors, waardoor het budget sterk daalt terwijl vaste kosten gelijk blijven. Dit komt door het bekostigingssysteem, wat volgens deskundigen onvoldoende functioneert. De Raad is hierover met de minister in gesprek.

De Rechtspraak wordt per zaak gefinancierd. Minder zaken betekent een lager budget terwijl vaste kosten (zoals huisvesting en IT) gelijk blijven. Daarbij gaat de daling van het aantal zaken zo snel dat variabele kosten (zoals personeelskosten) niet in hetzelfde tempo kunnen worden verlaagd. Deze manier van financiering is wat de Raad voor de rechtspraak betreft dan ook niet toekomstbestendig.

De Rechtspraak doet er alles aan om zijn begroting weer op orde te krijgen. Daarom is een externe partij gevraagd de hele organisatie door te lichten en te zoeken naar manieren om de begroting weer meer in evenwicht te krijgen. Het onderzoek is begin 2019 afgerond. Ook is de Raad voor de rechtspraak in voortdurend overleg met minister Dekker (voor Rechtsbescherming) over de financiering van de Rechtspraak. Er zal een manier moeten worden gevonden waardoor de Rechtspraak weer financieel gezond wordt.

Het onderzoek is bedoeld om te kijken hoe de begroting van de Rechtspraak weer in balans kan worden gebracht. De onderzoekers nemen hiervoor de hele bedrijfsvoering van de Rechtspraak onder de loep. Ze kijken naar mogelijkheden om kosten te besparen, maar ook of de manier waarop de Rechtspraak wordt gefinancierd wel past bij het werk dat wordt gedaan. Een veel gehoord geluid op de werkvloer is dat zaken de afgelopen jaren bewerkelijker en tijdrovender zijn geworden, maar dat dit niet terug te zien is in de vergoeding per zaak. Het rechtspreken zelf is géén onderdeel van het onderzoek.

Omdat veel van het werk wat de gerechten (moeten) doen gebaseerd is op wettelijke voorschriften, zullen de onderzoekers ook kijken of het aanpassen van wetten de kosten omlaag kan brengen.

De Rechtspraak heeft er voor gekozen de bezuinigingen van het kabinet Rutte II (deels) in te vullen met de opbrengsten uit de digitalisering van rechtspraak. Op een aantal gebieden loopt de digitalisering goed, maar helaas is de digitalisering met name in civiel voorlopig mislukt en duurt de digitalisering als geheel langer dan verwacht, waardoor de Rechtspraak een groot deel van de geplande opbrengsten niet en zeker niet tijdig kan realiseren - iets wat al bij de laatste prijsonderhandelingen met de minister in 2016 aan de orde geweest en onderkend. In zoverre is er dus een relatie tussen de problemen bij de digitalisering en het tekort. Maar dat is maar een van de 2 oorzaken.

Het tekort dat nu ontstaat op de Rechtspraakbegroting wordt namelijk verder veroorzaakt door de forse terugloop in het aantal zaken, waardoor het budget sterk daalt terwijl de vaste kosten gelijk blijven en de variabele kosten niet zo snel kunnen worden teruggebracht. Dit komt door het bekostigingssysteem, wat volgens deskundigen onvoldoende functioneert.