Een straf kan als doel hebben:

• vergelding. Tegenover het gepleegde strafbare feit staat een straf die in verhouding is tot de ernst van het feit en die de dader treft in een belang dat hem dierbaar is, bijvoorbeeld zijn vrijheid of geld;
• voorkomen dat een dader nog een keer in de fout gaat. De rechter legt daarvoor de meest passende straf en/of maatregel op. Bijvoorbeeld een straf met de voorwaarde om af te kicken van drugs. Door herhaling te voorkomen, wordt de samenleving ook beschermd;
• andere mensen in Nederland afschrikken. Doordat zij zien welke straf erop kan volgen, wordt hopelijk voorkomen dat zij eenzelfde fout maken;
• helpen en opvoeden (in geval van jeugdstrafrecht), bijvoorbeeld met een werk- of leerstraf.
  

Een verdachte van 18 jaar of ouder zit in voorlopige hechtenis in een huis van bewaring totdat de rechter uitspraak doet. De belangrijkste straffen die een rechter aan een volwassene kan opleggen, zijn een boete, een taakstraf, hechtenis en/of gevangenisstraf.

Geldboete of taakstraf

Voor sommige overtredingen en lichtere misdrijven kan de politie, een opsporingsambtenaar, een officier van justitie (van het Openbaar Ministerie) of een kantonrechter een geldboete of een taakstraf opleggen. Bijvoorbeeld voor verkeerd parkeren, door rood licht rijden, zonder licht rijden, wildplassen en vandalisme.

Hechtenis of gevangenisstraf

De politierechter of meervoudige kamer mag naast een boete of een taakstraf ook een straf opleggen waarbij iemand zijn vrijheid kwijtraakt. Voor een lichter strafbaar feit en daardoor relatief korte straf tot ongeveer een jaar is dat in een huis van bewaring. Voor een misdrijf is dat in een gevangenis, waar de veroordeelde langere tijd zit en de voorzieningen wat uitgebreider zijn. Er is bijvoorbeeld dagbesteding en meer begeleiding gericht op terugkeer in de maatschappij. Denk bij een misdrijf aan mishandeling, een zedenmisdrijf zoals ontucht of verkrachting, diefstal, oplichting, een economisch delict, drugshandel, moord of doodslag.

De kantonrechter kan voor herhaling van een overtreding hechtenis opleggen. De veroordeelde zit de straf dan niet uit in een gevangenis, maar in een huis van bewaring.

Bijkomende straf

De rechter kan u naast of in plaats van een hoofdstraf ook een bijkomende straf opleggen. Die heeft meestal iets te maken met het gepleegde strafbare feit. Bijvoorbeeld:

• ontzetting uit een bepaald recht (zoals de ontzegging van de rijbevoegdheid);
• ontnemen van kiesrecht, of het recht uw beroep uit te oefenen;
• verbeurdverklaring (ontneming en verkoop) van een in beslag genomen voorwerp;
• het in beslagnemen van voorwerpen die te maken hebben met het misdrijf dat u hebt gepleegd (zoals wapens of drugs);
• openbaarmaking van het vonnis.

Maatregelen kunnen opgelegd worden met als doel de oude toestand te herstellen. Een doel kan ook het beschermen van de maatschappij zijn. Voorbeelden van maatregelen voor volwassenen die zijn veroordeeld:

• afname van een gevaarlijk voorwerp dat te maken heeft met een overtreding of misdrijf (onttrekking van voorwerpen aan het verkeer);
• plaatsing in een zogenoemde inrichting voor stelselmatige daders (om.nl), afgekort isd;
  
• terbeschikkingstelling, afgekort tbs;
  
• verplichte betaling van het door een misdrijf verkregen geld aan de staat (ontneming wederrechtelijk verkregen voordeel) of aan de benadeelde (via de staat) als schadevergoeding.

Kinderen tussen de 12 en 18 jaar kunnen volgens het jeugdstrafrecht de volgende straf of maatregel krijgen.

Straf:

• leerstraf: verplicht een cursus of training volgen om het onderliggende probleem aan te pakken, bijvoorbeeld een verslaving of gedragsprobleem;
• taakstraf: verplicht onbetaald werk doen dat zoveel mogelijk aansluit bij het misdrijf, bijvoorbeeld graffiti verwijderen in geval van graffiti spuiten;
  
• geldboete;
• gevangenisstraf.
  

Maatregel:

• plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (soort jeugd-tbs);
• maatregel om het gedrag te beïnvloeden;
• het betalen van een schadevergoeding aan de staat voor de benadeelde (schadevergoedingsmaatregel).
  

De rechter kan een straf of maatregel voorwaardelijk opleggen met een proeftijd van meestal maximaal 3 jaar. Daarbij kan er een bijzondere voorwaarde gelden. De veroordeelde moet zich bijvoorbeeld op bepaalde tijdstippen melden bij de reclassering. De straf of maatregel wordt dan in principe niet uitgevoerd.

Pleegt de veroordeelde in de proeftijd opnieuw een strafbaar feit? Of overtreedt hij een bijzondere voorwaarde? Dan kan de officier van justitie bij de rechter eisen de voorwaardelijke straf of maatregel om te zetten in een onvoorwaardelijke straf of maatregel. De straf of maatregel wordt dan alsnog uitgevoerd.

Een strafblad heet officieel ‘uittreksel justitiële documentatie’. Iemand met een strafblad staat geregistreerd bij Justitie. Iedereen vanaf 12 jaar die een misdrijf pleegt, krijgt een (aantekening op een) strafblad. Ook bij sommige overtredingen krijgt iemand een strafblad.

Kinderen jonger dan 12 jaar mogen niet strafrechtelijk vervolgd worden en er mag geen straf opgelegd worden. De politie mag hen wel fouilleren en op het politiebureau verhoren. Ook kan er een kinderbeschermingsmaatregel opgelegd worden, bijvoorbeeld een ondertoezichtstelling.

Iemand die het niet eens is met de uitspraak van de rechter in een strafzaak, kan meestal in hoger beroep gaan bij een gerechtshof.