Tbs staat voor terbeschikkingstelling. Het is een maatregel die de rechter kan opleggen om de samenleving te beschermen als iemand een misdrijf heeft gepleegd terwijl hij leed aan een ‘gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens’ en er vrees is voor herhaling. Er kan bijvoorbeeld sprake zijn van een persoonlijkheidsstoornis of psychose. De stoornis wordt behandeld om te voorkomen dat de tbs’er opnieuw een misdrijf pleegt. De recidivecijfers na een tbs zijn veel gunstiger dan na een lange gevangenisstraf.

De rechter kan tbs (eventueel in combinatie met een gevangenisstraf) opleggen als aan 3 voorwaarden is voldaan:

1. De verdachte heeft een misdrijf gepleegd waar minstens 4 jaar gevangenisstraf op staat, of een misdrijf dat speciaal genoemd wordt in de wet, bijvoorbeeld bedreiging.
2. De verdachte heeft het misdrijf (mede) begaan terwijl hij leed aan een ‘gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis’. Voorbeelden hiervan zijn een persoonlijkheidsstoornis, een psychose of een verstandelijke beperking.
3. De maatregel is noodzakelijk om de veiligheid van anderen te beschermen.

Wie tbs met dwangverpleging heeft gekregen vanwege een geweldsdelict komt nooit ineens op vrije voeten. Terugkeer in de samenleving gaat met kleine stapjes en (na een risicotaxatie) verschillende vormen van verlof. Eerst alleen onder begeleiding op het terrein van de kliniek, daarna met steeds iets meer bewegingsvrijheid. Zo kan de kliniek – en in een latere fase de reclassering – zien hoe de tbs’er omgaat met zijn verkregen vrijheden en hoe hij reageert op prikkels, spanningen en conflicten. Tijdens verlof wordt getoetst of de behandeling resultaat heeft.
Als de behandeling goed is verlopen en de rechter oordeelt dat het gevaar is geweken, zal hij de tbs voorwaardelijk beëindigen. Speciaal opgeleide reclasseringswerkers helpen dan bij een veilige terugkeer naar de maatschappij en houden toezicht op de betrokkene. De voorwaardelijke beëindiging kan steeds met 1 of 2 jaar worden verlengd. Tbs’ers zitten gemiddeld 8 jaar in een tbs kliniek voordat de maatregel voorwaardelijk wordt beëindigd. Het duurt daarna meestal nog een jaar of 4 voordat de tbs definitief eindigt. Sommige tbs’ers blijven gevaarlijk en komen nooit meer vrij.

Gemiddeld zo'n 165 keer per jaar.
Over de afgelopen jaren:
2014: 174 keer
2015: 146 keer
2016: 171 keer
2017: 205 keer
2018: 251 keer
2019: 218 keer

Dat wordt vastgesteld door de rechter. De rechtbank laat zich adviseren na onderzoek door 2 deskundigen: een psychiater en (meestal) een psycholoog. Zij kunnen een verdachte ambulant onderzoeken – thuis of in de gevangenis bijvoorbeeld – maar de rechter kan ook beslissen dat klinische observatie nodig is. Dan verblijft de verdachte 6 weken in het Pieter Baan Centrum (PBC), eventueel verlengd met nog eens 6 weken. Dat kan nodig zijn als iemand niet meewerkt aan onderzoek, meerdere complexe problemen heeft of samen met anderen verdacht wordt van een misdrijf. In het PBC krijgen verdachten tests voorgelegd en wordt onderzoek gedaan naar hun achtergrond en thuissituatie. Bovendien wordt daar geobserveerd hoe zij omgaan met de medewerkers en andere gedetineerden in het PBC, mensen die op bezoek komen en eventuele medeverdachten.

Nee. De Hoge Raad heeft uitgemaakt dat de rechter niet gebonden is aan de rapporten en adviezen die over de persoonlijkheid van verdachte zijn uitgebracht. De rechter moet de stoornis vaststellen, ook als deskundigen dat op grond van hun beroepscode niet kunnen doen. De rechter is degene die behalve de stoornis ook het gevaar voor anderen moet vaststellen en beoordeelt of de veiligheid van de samenleving het opleggen van een tbs eist.

Nee, de rechter maakt een eigen afweging en kan ook als dat niet geëist is toch besluiten tbs op te leggen, al dan niet in combinatie met een gevangenisstraf.

Bij tbs met dwangverpleging gaat de veroordeelde naar een forensisch psychiatrisch centrum (beter bekend als tbs-kliniek), maar de rechter kan ook kiezen voor tbs met voorwaarden. De verdachte moet zich dan aan een aantal voorwaarden houden, zoals meewerken aan een behandeling (meestal deels in een kliniek) of bijvoorbeeld stoppen met drugsgebruik. Tbs met voorwaarden kan aan de orde komen als het delict niet te zwaar is. Maar alleen als de verdachte inzicht heeft in zijn ziekte en de betrouwbare bereidheid heeft om de voorwaarden na te leven. Doet hij dat niet, dan wordt de maatregel alsnog omgezet in tbs met dwangverpleging.

Ja, een gerechtshof zal de strafzaak dan opnieuw beoordelen. Ook tegen verlenging van de tbs kan je in hoger beroep. Die zaken komen bij de penitentiaire kamer van het gerechtshof in Arnhem. Die is speciaal toegerust om over deze materie te oordelen. Er zitten niet alleen rechters in die kamer, maar ook een psycholoog en een psychiater. De raadsheren (rechters in hoger beroep) bekijken samen met de gedragsdeskundigen of de rechtbank een juiste beslissing heeft genomen. Zij beoordelen of er nog sprake is van een stoornis en of het herhalingsgevaar nog zo groot is dat de tbs moet worden verlengd. Zij kunnen ook besluiten de maatregel voorwaardelijk te beëindigen.

De uitvoering van straffen en maatregelen die rechters opleggen, is een verantwoordelijkheid van het  ministerie van Justitie en Veiligheid. Rechters zijn daar niet bij betrokken. Als een tot tbs veroordeelde met verlof wil, moet hij daar een aanvraag voor doen. Zowel de kliniek als een speciale commissie adviseren dan de minister of het verantwoord is iemand met verlof te sturen. De minister beslist over het verzoek om met verlof te mogen.