Door de toeslagenaffaire is discussie ontstaan over uithuisplaatsing van kinderen uit gedupeerde gezinnen. De Rechtspraak wil door dossieronderzoek inzicht krijgen in de vraag in welke mate financiële problematiek die is veroorzaakt door de toeslagenaffaire een rol heeft gespeeld bij de beslissing van kinderrechters om een kind uit huis te plaatsen.

De Rechtspraak heeft begin 2024 een lijst ontvangen van uithuisgeplaatste kinderen van wie de ouders gedupeerd zijn door de toeslagenaffaire. Daarna is het onderzoek gestart. De verwachting is dat het ongeveer een jaar in beslag zal nemen en dat de resultaten dus begin 2025 worden gepubliceerd.

Dat kon niet omdat lange tijd niet bekend was welke gedupeerde ouders uithuisgeplaatste kinderen hadden. Om het onderzoek te kunnen starten, moesten gegevens uitgewisseld worden tussen de Belastingdienst, de Raad voor de Kinderbescherming en de Rechtspraak. Vanwege privacyregels was nieuwe wetgeving noodzakelijk om het delen van de persoonsgegevens mogelijk te maken. Na de inwerkingtreding van de nieuwe wet (de Tijdelijke wet uitwisseling persoonsgegevens UHP KOT) op 1 juli 2023, zijn de betrokken organisaties begonnen met de uitwisseling van gegevens. Zo kon een lijst worden gemaakt van kinderen van gedupeerde ouders die uit huis zijn geplaatst, de 'kindlijst', die als basis dient voor het dossieronderzoek. 

Uit de zaken na 2015 is een gerandomiseerde steekproef getrokken van 400 kinderen. De dossiers van die kinderen worden door onderzoekers geanalyseerd.

Er is een externe begeleidingscommissie ingesteld. Die heeft tot taak het onderzoek te begeleiden en de opdrachtgever en de onderzoekers te adviseren over de opzet en uitvoering. De begeleidingscommissie bestaat uit:

• Professor Mariëlle Bruning (voorzitter): hoogleraar jeugdrecht aan de universiteit Leiden
• Professor Veroni Eichelsheim: bijzonder hoogleraar Intergenerationele continuïteit van deviant gedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen en senior onderzoeker bij het NSCR
• Professor Peter Mascini: hoogleraar rechtssociologie en universitair hoofddocent Policy, politics and society aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
  

Verschillende organisaties zijn bezig met (het opzetten van) onderzoek naar de uithuisplaatsing van kinderen van gedupeerde ouders. Doordat deze onderzoeken zich richten op hetzelfde vraagstuk, vertonen zij gelijkenissen met elkaar. Wel kent elk onderzoek zijn eigen opzet. Alleen het onderzoek van de Rechtspraak richt zich op de dossiers van 400 kinderen. 

Een kind kan gedwongen uit huis worden geplaatst wanneer zijn veiligheid in het geding is of er gevaar dreigt voor zijn ontwikkeling, dit gevaar in de thuissituatie niet voldoende kan worden verminderd en ouders niet voldoende meewerken aan noodzakelijke jeugdhulpverlening. De rechter is alleen betrokken om te beoordelen of gedwongen hulpverlening en/of een uithuisplaatsing mag worden ingezet, bijvoorbeeld als ouders door persoonlijke problemen niet voldoende in staat zijn voor hun kind te zorgen. Er kan sprake zijn van moeilijkheden in het gezin zijn op psychisch gebied, gebrekkige opvoedvaardigheden en/of maatschappelijke problemen. Schulden of huisvestingsproblemen kunnen onderdeel van de problemen zijn. Hoe persoonlijke problemen precies zijn ontstaan, weten familie- en jeugdrechters niet altijd. De rechter beschikt alleen over de informatie die in het dossier staat en wat er op de zitting gezegd wordt. De huidige situatie van het kind telt, wat de oorzaak ook is.  

De Raad voor de Kinderbescherming of een gecertificeerde instelling is vaak de verzoekende partij, maar ook ouders kunnen verzoeken een kind uit huis te plaatsen. De rechter baseert zijn beslissing op de stukken die door alle betrokkenen zijn ingediend en wat er op de zitting is gezegd. Bij de beslissing weegt de rechter de belangen van alle betrokkenen; de belangen van het kind staan altijd voorop.