Laden...

Onderzoek naar aanleiding van kinderopvangtoeslagenaffaire

Dit is een afdruk van een pagina op Rechtspraak.nl. Kijk voor de meest actuele informatie op Rechtspraak.nl (http://www.rechtspraak.nl). Deze pagina is geprint op 01-01-1970.

Skip Navigation LinksRaad voor de rechtspraak > Kwaliteit van de rechtspraak > Onderzoek naar aanleiding van kinderopvangtoeslagenaffaire

Dossieronderzoek naar uithuisplaatsing kinderen

Naar aanleiding van de toeslagenaffaire zijn vragen gerezen over de uithuisplaatsing van kinderen uit gedupeerde gezinnen. Waren er kinderen uit huis geplaatst vanwege geldproblemen, ontstaan doordat hun ouders grote bedragen moesten terugbetalen aan de Belastingdienst? De Rechtspraak besloot onderzoek te doen naar de rechtbankdossiers van 397 kinderen om daar een antwoord op te vinden. Het onderzoeksrapport De weging van schulden bij uithuisplaatsingen (pdf, 498,9 KB) is in maart 2025 gepresenteerd. 

De conclusie: het dossieronderzoek wijst uit dat in de onderzochte uitspraken geen enkel kind alleen vanwege financiële problemen uit huis is geplaatst. Rechters zagen schulden wel terug in de meeste dossiers, maar bij de beslissing om kinderen uit huis te plaatsen stonden andere problemen in het gezin op de voorgrond. Zie ook: Onderzoek naar uithuisplaatsing kinderen van toeslagenouders afgerond (31 maart 2025).

Reflectie bestuursrechters

Als voor burgers grote belangen op het spel staan en onevenredig negatieve gevolgen dreigen – zoals in kinderopvangtoeslagzaken is gebeurd – moeten rechters meer gewicht toekennen aan de rechtsbescherming van het individu dan aan het waarborgen van de rechtseenheid en rechtszekerheid. Ze moeten in elke zaak de feiten en persoonlijke omstandigheden van de rechtszoekende grondiger onderzoeken. Dit staat in Recht vinden bij de rechtbank (pdf, 704,1 KB), het rapport uit oktober 2021 van de Werkgroep reflectie toeslagenaffaire rechtbanken die onder meer sprak met talloze betrokkenen, zowel professionals als ouders. Zie ook: Toeslagenaffaire: 'Belang rechtsbescherming individu moet zwaarder wegen dan vaste lijn jurisprudentie' (8 oktober 2021).

 

Reflectie familie- en jeugdrechters

Ouders hebben zich onvoldoende gehoord gevoeld in familie- en jeugdrechtszaken, mede door de grote problemen in de jeugdzorg. Om kinderen en ouders in die moeilijke omstandigheden voldoende rechtsbescherming te bieden, moeten jeugdrechters zich actiever en nieuwsgieriger opstellen. Dat staat in Recht doen aan kinderen en ouders (pdf, 757,9 KB), het rapport uit februari 2023 van de reflectiecommissie die de werkwijze van familie- en jeugdrechters heeft onderzocht. Zie ook: Rechtspraak publiceert reflectie familie- en jeugdzaken (2 februari 2023).


 Veelgestelde vragen over het dossieronderzoek

>Alles uitklappen
  • Door de toeslagenaffaire is discussie ontstaan over uithuisplaatsing van kinderen uit gedupeerde gezinnen. Toen de vraag rees of dat gebeurd was vanwege financiële problemen door de toeslagenaffaire, besloot de Rechtspraak zelf onderzoek te doen naar de uitspraken van kinderrechters in die zaken. De Rechtspraak hecht er waarde aan ook dit stukje van de puzzel te leggen. Gezocht is naar het antwoord op de vraag: in hoeverre hebben kinderrechters financiële problematiek ten gevolge van de toeslagenaffaire meegewogen bij de beslissing om een kind uit huis te plaatsen?

  • Er is een externe begeleidingscommissie ingesteld. Die heeft tot taak het onderzoek te begeleiden en de opdrachtgever en de onderzoekers te adviseren over de opzet en uitvoering. De begeleidingscommissie bestaat uit:

    • Professor Mariëlle Bruning (voorzitter): hoogleraar jeugdrecht aan de universiteit Leiden
    • Professor Veroni Eichelsheim: bijzonder hoogleraar Intergenerationele continuïteit van deviant gedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen en senior onderzoeker bij het NSCR
    • Professor Peter Mascini: hoogleraar rechtssociologie en universitair hoofddocent Policy, politics and society aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
  • Vier onderzoekers van de Raad voor de rechtspraak analyseerden voor dit onderzoek de rechterlijke uitspraken over 397 kinderen. Daarnaast bekeken ze of de Raad voor de Kinderbescherming en de gecertificeerde instellingen - die gezinnen begeleiden en de kinderrechter een machtiging kunnen vragen om een kind uit huis te plaatsen – hadden vermeld dat binnen het gezin sprake was van financiële problemen. Het dossieronderzoek wijst uit dat in de onderzochte uitspraken geen enkel kind alleen vanwege financiële problemen uit huis is geplaatst. Rechters zagen schulden wel terug in de meeste dossiers, maar bij de beslissing om kinderen uit huis te plaatsen stonden andere problemen in het gezin op de voorgrond.  

    Het onderzoeksrapport geeft geen antwoord op de vraag of die andere problemen zijn versterkt of zelfs veroorzaakt door de geldzorgen waarin gezinnen buiten hun schuld zijn beland. Bekend is dat schulden veel stress geven en kunnen leiden tot onder meer huisvestingsproblemen, ontwrichte relaties en psychische problemen. Ontstaat als gevolg daarvan een onveilige situatie thuis, dan kan de kinderrechter zich genoodzaakt zien om een kind uit huis te plaatsen.

  • Als de rechter een machtiging geeft om een kind uit huis te plaatsen, is dat altijd vanwege een onveilig opvoedingsklimaat. Rechters zagen schulden wel terug in de meeste dossiers, maar bij de beslissing om kinderen uit huis te plaatsen stonden andere problemen in het gezin op de voorgrond.

    Dit onderzoek maakt duidelijk dat in de onderzochte beschikkingen geen enkel kind alleen vanwege financiële problemen uit huis is geplaatst. Het onderzoeksrapport geeft echter geen antwoord op de vraag of andere problemen zijn versterkt of zelfs veroorzaakt door de geldzorgen waarin gezinnen buiten hun schuld zijn beland. Bekend is dat schulden veel stress geven en kunnen leiden tot onder meer huisvestingsproblemen, ontwrichte relaties en psychische problemen. Ontstaat als gevolg daarvan een onveilige situatie thuis, dan kan de kinderrechter zich genoodzaakt zien om een kind uit huis te plaatsen. De veiligheid van het kind staat in deze zaken altijd voorop.

  • In het onderzoek staan aanbevelingen om de beslissing van de kinderrechter inzichtelijker te maken en de rechtsbescherming van ouders en kinderen te verbeteren. De commissie sluit zich aan bij aanbevelingen uit reflectierapporten van de Raad voor de Kinderbescherming en de gecertificeerde instellingen, om structureel aandacht te besteden aan het effect van schulden op gezinnen. Dan kan eerder hulp worden ingeschakeld en krijgt de rechter ook betere informatie over de situatie thuis. Daarnaast kan de rechter zelf een actievere rol vervullen door op zitting gericht met ouders te praten over hun financiële situatie en, als daar aanleiding toe is, te bespreken hoe gemeentelijke hulpverlening kan worden ingeschakeld. 

    De commissie beveelt verder aan dat kinderrechters alle (spoed-)beslissingen concreet en in heldere taal motiveren, zodat voor iedereen duidelijk is wat de redenen zijn voor de uithuisplaatsing. Ook is het goed om verder te gaan met de invoering van het rapport Recht doen aan kinderen en ouders, dat volgde uit de eerdere reflectie van de kinderrechters. Daar staat onder meer in dat rechters meer tijd moeten krijgen om de feiten te toetsen, hoor en wederhoor te plegen, naar kinderen te luisteren en beslissingen te motiveren.
  • Verschillende organisaties hebben onderzoek naar de uithuisplaatsing van kinderen van gedupeerde ouders. Doordat deze onderzoeken zich richten op hetzelfde vraagstuk, vertonen zij gelijkenissen met elkaar. Wel kent elk onderzoek zijn eigen opzet. Dit onderzoek van de Rechtspraak is het enige dat zich richt op de dossiers van 397 kinderen.

  • Zowel bestuursrechters als familie- en kinderrechters hebben met ouders en enkele kinderen gesproken toen zij reflecteerden op het eigen werk. Dit heeft geresulteerd in de rapporten 'Recht vinden bij de rechtbank (pdf, 704,1 KB)' en 'Recht doen aan kinderen en ouders (pdf, 757,9 KB)'. Dit dossieronderzoek, het sluitstuk in een reeks onderzoeken waarmee de Rechtspraak haar eigen rol in de kinderopvangtoeslagenaffaire onder de loep neemt, richtte zich op uitspraken van kinderrechters en onderliggende stukken.

  • Dit onderzoek kon pas in 2024 van start gaan omdat er nieuwe wetgeving moest komen om gegevens van kinderen die gedupeerd waren in beeld te kunnen brengen.

  • Als de veiligheid of de ontwikkeling van een kind in gevaar is en het niet lukt om die situatie thuis te verbeteren, kan de rechter verzocht worden een machtiging te geven om het kind uit huis te plaatsen. Zo'n verzoek komt meestal van de Raad voor de Kinderbescherming of een gecertificeerde instelling – die gezinnen met problemen begeleiden – maar ook ouders of het Openbaar Ministerie kunnen verzoeken indienen. De rechter beoordeelt of uithuisplaatsing mag worden ingezet als de situatie thuis niet veilig is. De huidige situatie van het kind telt, wat de oorzaak ook is. De rechter baseert zijn beslissing op de stukken die door de betrokken partijen zijn ingediend en wat er op de zitting is gezegd. Bij de beslissing weegt de rechter de belangen van alle betrokkenen; de belangen van het kind staan altijd voorop.

Heeft u een vraag?

Voor meer informatie of hulp, bezoek de contactpagina. Daar vindt u antwoorden op veelgestelde vragen en informatie over hoe u ons kunt bereiken.