Rechtsbescherming is een van de kernwaarden van de Rechtspraak. Een pijler onder een goed functionerende rechtsstaat. De toeslagenaffaire legde echter bloot dat rechtsbescherming geen vanzelfsprekendheid is. Nog pijnlijker is dat het hier vaak ging om mensen in een extra kwetsbare positie. In navolging van bestuursrechters die onderzoek deden naar hun rol bij de toeslagenaffaire is ook binnen andere rechtsgebieden een reflectietraject gestart, zoals binnen het familie- en jeugdrecht.

De reflectiecommissie bestaat uit 2 raadsheren, 3 rechters en 2 juridisch medewerkers. Daarnaast zijn er 4 externe deskundigen betrokken bij de reflectie, die de commissie adviseren en ondersteunen. De adviseurs komen uit de wetenschap, ontwikkelingspsychologie en advocatuur. 

Een kind kan gedwongen uit huis worden geplaatst wanneer zijn veiligheid in het geding is of er gevaar dreigt voor zijn ontwikkeling, dit gevaar in de thuissituatie niet voldoende kan worden verminderd en ouders aan de noodzakelijke jeugdhulpverlening niet voldoende meewerken. De rechter is alleen betrokken om te beoordelen of gedwongen hulpverlening en/of een uithuisplaatsing mag worden ingezet. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als ouders door persoonlijke problemen niet voldoende in staat zijn voor hun kind te zorgen.  

Die persoonlijke problemen kunnen ontstaan zijn doordat er verschillende moeilijkheden in het gezin zijn op psychisch gebied, gebrekkige opvoedvaardigheden en/of maatschappelijke problemen. Schulden, bestaanszekerheid of huisvestingsproblemen kunnen er onderdeel van zijn. Hoe schulden of andere persoonlijke problemen precies zijn ontstaan, weten familie- en jeugdrechters niet altijd. De rechter beschikt alleen over de informatie die in het dossier staat en wat er op de zitting gezegd wordt. De oorzaak van de schulden is voor de rechter niet leidend: de huidige situatie van het kind telt, wat de oorzaak ook is.  

Uithuisplaatsingen en ondertoezichtstellingen in het algemeen maken deel uit van de reflectie van familie- en jeugdrechters. Met deze brede aanpak is het de bedoeling dat de reflectie concrete aanbevelingen oplevert om de juiste rechtsbescherming te kunnen bieden in alle individuele zaken.

In het kader van het reflectietraject wordt niet gekeken naar de individuele uithuisplaatsingen van de gedupeerden van de toeslagenaffaire. De Rechtspraak gaat wel een ander onderzoek inrichten.

De Raad voor de Kinderbescherming of een gecertificeerde instelling is vaak de verzoekende partij, maar dat is niet altijd zo. Ook ouders kunnen verzoeken doen. De rechter baseert zijn beslissing op de stukken die door alle betrokkenen zijn ingediend en wat er op de zitting is gezegd. Bij de beslissing weegt de rechter de belangen van alle betrokkenen; de belangen van het kind staan altijd voorop. 

Ja, gesloten jeugdzorg is een van de vormen van uithuisplaatsing, daar zal ook aandacht voor zijn. De centrale vraag zal ook hier zijn op wat voor wijze de rechter bij verzoeken tot gesloten jeugdzorg rechtsbescherming biedt aan de minderjarige en de ouders.