Door de toeslagenaffaire is discussie ontstaan over uithuisplaatsing van kinderen uit gedupeerde gezinnen. Toen de vraag rees of dat gebeurd was vanwege financiële problemen door de toeslagenaffaire, besloot de Rechtspraak zelf onderzoek te doen naar de uitspraken van kinderrechters in die zaken. De Rechtspraak hecht er waarde aan ook dit stukje van de puzzel te leggen. Gezocht is naar het antwoord op de vraag: in hoeverre hebben kinderrechters financiële problematiek ten gevolge van de toeslagenaffaire meegewogen bij de beslissing om een kind uit huis te plaatsen?

Er is een externe begeleidingscommissie ingesteld. Die heeft tot taak het onderzoek te begeleiden en de opdrachtgever en de onderzoekers te adviseren over de opzet en uitvoering. De begeleidingscommissie bestaat uit:

• Professor Mariëlle Bruning (voorzitter): hoogleraar jeugdrecht aan de universiteit Leiden
• Professor Veroni Eichelsheim: bijzonder hoogleraar Intergenerationele continuïteit van deviant gedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen en senior onderzoeker bij het NSCR
• Professor Peter Mascini: hoogleraar rechtssociologie en universitair hoofddocent Policy, politics and society aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.
  

Vier onderzoekers van de Raad voor de rechtspraak analyseerden voor dit onderzoek de rechterlijke uitspraken over 397 kinderen. Daarnaast bekeken ze of de Raad voor de Kinderbescherming en de gecertificeerde instellingen - die gezinnen begeleiden en de kinderrechter een machtiging kunnen vragen om een kind uit huis te plaatsen – hadden vermeld dat binnen het gezin sprake was van financiële problemen. Het dossieronderzoek wijst uit dat in de onderzochte uitspraken geen enkel kind alleen vanwege financiële problemen uit huis is geplaatst. Rechters zagen schulden wel terug in de meeste dossiers, maar bij de beslissing om kinderen uit huis te plaatsen stonden andere problemen in het gezin op de voorgrond.  

Het onderzoeksrapport geeft geen antwoord op de vraag of die andere problemen zijn versterkt of zelfs veroorzaakt door de geldzorgen waarin gezinnen buiten hun schuld zijn beland. Bekend is dat schulden veel stress geven en kunnen leiden tot onder meer huisvestingsproblemen, ontwrichte relaties en psychische problemen. Ontstaat als gevolg daarvan een onveilige situatie thuis, dan kan de kinderrechter zich genoodzaakt zien om een kind uit huis te plaatsen.

Als de rechter een machtiging geeft om een kind uit huis te plaatsen, is dat altijd vanwege een onveilig opvoedingsklimaat. Rechters zagen schulden wel terug in de meeste dossiers, maar bij de beslissing om kinderen uit huis te plaatsen stonden andere problemen in het gezin op de voorgrond.

Dit onderzoek maakt duidelijk dat in de onderzochte beschikkingen geen enkel kind alleen vanwege financiële problemen uit huis is geplaatst. Het onderzoeksrapport geeft echter geen antwoord op de vraag of andere problemen zijn versterkt of zelfs veroorzaakt door de geldzorgen waarin gezinnen buiten hun schuld zijn beland. Bekend is dat schulden veel stress geven en kunnen leiden tot onder meer huisvestingsproblemen, ontwrichte relaties en psychische problemen. Ontstaat als gevolg daarvan een onveilige situatie thuis, dan kan de kinderrechter zich genoodzaakt zien om een kind uit huis te plaatsen. De veiligheid van het kind staat in deze zaken altijd voorop.

Verschillende organisaties hebben onderzoek naar de uithuisplaatsing van kinderen van gedupeerde ouders. Doordat deze onderzoeken zich richten op hetzelfde vraagstuk, vertonen zij gelijkenissen met elkaar. Wel kent elk onderzoek zijn eigen opzet. Dit onderzoek van de Rechtspraak is het enige dat zich richt op de dossiers van 397 kinderen.

Zowel bestuursrechters als familie- en kinderrechters hebben met ouders en enkele kinderen gesproken toen zij reflecteerden op het eigen werk. Dit heeft geresulteerd in de rapporten 'Recht vinden bij de rechtbank (pdf, 704,1 KB)' en 'Recht doen aan kinderen en ouders (pdf, 757,9 KB)'. Dit dossieronderzoek, het sluitstuk in een reeks onderzoeken waarmee de Rechtspraak haar eigen rol in de kinderopvangtoeslagenaffaire onder de loep neemt, richtte zich op uitspraken van kinderrechters en onderliggende stukken.

Dit onderzoek kon pas in 2024 van start gaan omdat er nieuwe wetgeving moest komen om gegevens van kinderen die gedupeerd waren in beeld te kunnen brengen.

Als de veiligheid of de ontwikkeling van een kind in gevaar is en het niet lukt om die situatie thuis te verbeteren, kan de rechter verzocht worden een machtiging te geven om het kind uit huis te plaatsen. Zo'n verzoek komt meestal van de Raad voor de Kinderbescherming of een gecertificeerde instelling – die gezinnen met problemen begeleiden – maar ook ouders of het Openbaar Ministerie kunnen verzoeken indienen. De rechter beoordeelt of uithuisplaatsing mag worden ingezet als de situatie thuis niet veilig is. De huidige situatie van het kind telt, wat de oorzaak ook is. De rechter baseert zijn beslissing op de stukken die door de betrokken partijen zijn ingediend en wat er op de zitting is gezegd. Bij de beslissing weegt de rechter de belangen van alle betrokkenen; de belangen van het kind staan altijd voorop.