Binnen het strafrecht wordt altijd gekeken naar de leeftijd van de verdachte ten tijde van het plegen van het strafbare feit. Is deze tussen de 12 en 18 jaar en wordt de zaak voor de rechter gebracht, dan is dat bij de kinderrechter. Als de kinderrechter een straf oplegt, doet hij dat bijna altijd op grond van het jeugdstrafrecht.

Kinderen jonger dan 12 jaar kunnen niet strafrechtelijk worden vervolgd. Verdachten tussen de 16 en 23 jaar (adolescenten) krijgen soms een bijzondere behandeling. De rechter kan jongeren van 16 en 17 jaar als volwassenen bestraffen en volwassenen van 18 tot 23 jaar een jeugdstraf opleggen.

Strafzaken tegen jongeren worden door de kinderrechter bijna altijd achter gesloten deuren behandeld. Een jongere heeft vrijwel altijd een advocaat en als hij nog geen 18 jaar is, is niet alleen de jongere, maar zijn ook zijn ouders verplicht aanwezig. Vaak is er ook iemand bij van de Raad voor de Kinderbescherming of de jeugdreclassering. Verder mag een slachtoffer of een benadeelde partij bij de zitting zijn.

Straffen

Jongeren kunnen als straf jeugddetentie, een leer- en werkstraf en een geldboete opgelegd krijgen. De kinderrechter kan verder een gedragsbeïnvloedende of een vrijheidsbeperkende maatregel opleggen of besluiten tot plaatsing in ‘een inrichting voor jeugdigen’, een soort tbs voor kinderen. De straffen en de plaatsing in een inrichting voor jeugdigen kunnen ook voorwaardelijk worden opgelegd. Dat wil zeggen dat de straf of de maatregel pas ingaat als de veroordeelde zich niet aan bepaalde voorwaarden houdt, zoals naar school gaan of geen strafbare feiten plegen.

De kinderrechter treedt ook op bij familie- en jeugdzaken. Hij kan bijvoorbeeld een minderjarige onder toezicht stellen als er thuis problemen zijn. De gecertificeerde instelling die deze beschermingsmaatregel uitvoert, wijst dan een jeugdbeschermer aan, die de ouders en kind(eren) helpt en ondersteunt. De ouders moeten de aanwijzingen van de jeugdbeschermer opvolgen.

De kinderrechter kan in ernstige situaties een minderjarige ook uit huis plaatsen. Dat betekent dat het kind wordt ondergebracht in een pleeggezin of in een gezinsvervangend tehuis. Minderjarigen vanaf 12 jaar worden voor dit soort verzoeken altijd uitgenodigd voor een kindgesprek, een gesprek tussen de kinderrechter en de minderjarige. Soms worden ook jongere kinderen uitgenodigd. Als verzocht is om het kind in een instelling voor gesloten jeugdhulp te plaatsen, dan wordt dat kind uitgenodigd om bij de zitting zelf aanwezig te zijn, dat gebeurt soms ook als het kind jonger is dan 12 jaar. Hierbij krijgt het kind altijd een advocaat toegewezen.