‘Van het allergrootste belang is dat de verdachte het gevoel heeft dat hij rechtvaardig is behandeld’, zegt Hester Overbeek (48), sinds 2018 politierechter bij de rechtbank Noord-Holland.

Politierechter Hester Overbeek [foto: Bas Kijzers]

‘In de jaren 20 vond de minister van Justitie dat de gemoedelijkheid van de politierechter voor hem pleitte om lichte strafzaken af te handelen. Het gaat allang niet meer om de eenvoudige en lichte zaken waarvoor de politierechterzitting was bedoeld. Toch is de gemoedelijkheid er nog steeds, hoewel dat woord op het eerste gezicht wat ongelukkig gekozen lijkt. Wat ik bedoel te zeggen is dat iedere politierechterzitting draait om de mens die tegenover je zit. De zittingszaal is het podium voor de verdachte. Je wilt een gesprek met hem of haar. Wat is er nou gebeurd? En waarom is het gebeurd? Als je wilt dat iemand daarover praat, dan is het belangrijk om de sfeer goed en informeel te houden. In die zin kun je het woord gemoedelijk gebruiken.’

Contact

‘Je moet als politierechter wel doen wat bij je past. Dan komt het authentiek over en werkt het ook. Dat is een zoektocht die je in je opleiding maakt en dat leer je als je een goede opleider hebt. Die had ik. Je krijgt handvatten aangereikt, maar je moet zelf uitzoeken wat bij jóu past. Je moet jezelf zijn in de zittingszaal. De ene politierechter maakt gemakkelijker contact met een verdachte dan de andere. Dat is een kwestie van persoonlijkheid. Ik geloof niet dat het daarbij uitmaakt of je vrouw of man bent. Er zullen wel verdachten zijn die het vanuit hun culturele achtergrond ingewikkeld vinden om voor een vrouwelijke rechter te zitten. Maar ik heb nooit het idee gehad dat ik daardoor geen verbinding kon maken met een verdachte. Het lukt mij meestal wel om contact te maken. Dat kan door in het begin iets te zeggen. Even iets opmerken dat losstaat van de zaak.’

Vertrouwd

‘Ik lepel niet op wanneer iemand is geboren, maar ik laat iemand zelf zijn geboortedatum zeggen. Dat is vertrouwd en niet ingewikkeld. Dan kan hij even landen in de zittingszaal. Hoe zit iemand erbij? Kijkt-ie om zich heen? Is het de eerste keer? Misschien moet ik dan uitvoeriger uitleggen wat er gaat gebeuren. Je wilt dat iemand in de luisterstand staat als de officier met zijn voordracht begint. Het is ook niet mijn gewoonte om de verdachte de stukken voor te houden. Daar refereer ik aan tijdens het gesprek. Je moet oppassen dat je het gesprek niet blokkeert. Daarom hou ik ook niet strak vast aan een schema. Er zitten vaste elementen in een zitting, maar in welke volgorde je die behandelt bepaal je als politierechter zelf. Ik weet wel wat de officier vindt, dat staat in het dossier. Het gaat om de verdachte. Als het zo uitkomt of als ik denk dat ze heel belangrijk zijn, dan zal ik met de persoonlijke omstandigheden beginnen.’

Ontspannen

‘Ik schrijf de vragen op die ik over een dossier heb, maar daar kijk ik tijdens de zitting eigenlijk niet naar. Dat deed ik in het begin wel. Nu vertrouw ik erop dat die vragen bovenkomen. Als ik klaar ben met het gesprek, dan neem ik wel heel bewust een moment om te zien of ik alles heb gevraagd. Het is belangrijk voor een politierechter om ontspannen te zijn. Ik laat mij niet leiden door de klok. Het belangrijkste is dat de verdachte zijn verhaal kan doen en zich gehoord voelt. Dat lukt niet bij iedereen, maar het helpt als je als politierechter rustig bent, goed luistert en inspeelt op de reacties van de verdachte. En dan kun je ook zeggen: “Wat u zegt is een verklaring, geen rechtvaardiging.” Mensen accepteren dan sneller een straf.’

Gevoel

‘Het is een valkuil dat je als politierechter geacht wordt onmiddellijk uitspraak te doen. Dat doe je met je snelle brein op basis van bepaalde patronen. Daarvan moet je je altijd bewust zijn. Als je wat langer kunt nadenken, doe je het misschien net iets anders. Dat is niet het verschil tussen een vrijspraak of een bewezen verklaring, maar je denkt soms wel: ben ik niet te streng of te toegevend geweest? Maar uiteindelijk word je opgeleid om beslissingen te nemen. Je kunt eindeloos blijven piekeren, maar het is onze taak om knopen door te hakken. Van het allergrootste belang is dat de verdachte na afloop van de zitting het gevoel heeft dat hij rechtvaardig is behandeld. En dan is het van minder belang of hij een taakstraf van 80 uur of 100 uur heeft gekregen.’