Met een helm op in een pantservoertuig op weg naar een Iraakse collega-rechter. Simon van der Schenk bleef er rustig onder. Vier jaar lang bouwde hij met de EU-missie mee aan een nieuwe rechtsstaat in Irak. Zijn kwaliteiten als rechter kwamen goed van pas. “Rechters blijven overeind in chaotische situaties.” Aflevering uit een serie over bijzondere rechters.

“Veel Iraakse rechters voelden zich verheven boven de Iraakse politieagenten, die vonden ze minder ontwikkeld en corrupt. Toen beide groepen in mijn Nederlandse leslokaal zaten, zag je dat goed: rechts zaten de rechters, links de politie. De gevangenisdirecteuren zaten in het midden.”

Simon van der Schenk, familierechter bij de rechtbank Den Haag, herinnert zich nog scherp de kloof in 2005 tussen de professionals in de Iraakse justitiewereld. Dat jaar gaf hij hen les in Den Haag. De cursus in het verre Nederland bracht de cursisten dichter bij elkaar. “Irak balanceerde op het randje van een burgeroorlog”, vertelt Van der Schenk. “De situatie thuis volgden alle deelnemers dagelijks op hun hotelkamers. Dat schept een band. Dan ga je toch met elkaar praten.”

Van der Schenk wordt gevraagd zijn baan als rechter-commissaris tijdelijk op te geven. Hij sluit zich aan bij de EU-missie in Bagdad. Zijn snelle ‘ja’ is behalve door de drang naar het buitenland ingegeven door inhoudelijke interesse: hoe werkt een rechtssysteem in een totaal ander land, hoe kan ik bijdragen aan verbetering? Als plaatsvervangend hoofd van de missie doet Van der Schenk veel managementwerk. “Wat ik aantrof was geen achtergebleven land, rechters waren hoog opgeleid, de kennis van het rechtssysteem was prima. Men was trots op de Hammurabi codex, een van de oudste wetboeken ter wereld.”

Wel ziet Van der Schenk dat Irak zich decennialang heeft geïsoleerd van het buitenland. Juristen misten een goed begrip van de mensenrechten, van grensoverschrijdende criminaliteit en moderne technieken zoals DNA.

“Veroordelingen waren vooral gebaseerd op bekentenissen, waar gezien de geschiedenis ook hele slechte ervaringen mee bestonden. Technisch bewijs werd nauwelijks ingezet.” Op veel gebieden is daarna vooruitgang geboekt, stelt Van der Schenk. “Het werkt goed als je het rechtssysteem van een land zoveel mogelijk intact laat. Haal de scherpe randjes er vanaf, maar respecteer het verder.”

Van der Schenk verblijft in Bagdad in de beroemde Green Zone: de relatief veilige enclave binnen de muren van de historische stad. Vroeger het machtscentrum van Saddam, nu verblijven de Iraakse regering en de internationale gemeenschap daar. “Je had altijd je grab bag bij je met paspoort en telefoon als je snel moest evacueren. We kwamen nauwelijks buiten de zone, alleen met zwaar bewapend konvooi. Lastig, je kunt nauwelijks rechters en politiemensen ontmoeten, ook al werken ze in een buitenwijk van Bagdad.” Bijzonder is zijn contact met de hoogste Iraakse rechter. “Een gezaghebbende man, die echt opkwam voor een sterke, onafhankelijke en professionele rechterlijke macht. Hij stond ook open voor moderne invloeden. Toen we hem wezen op het belang van meer vrouwelijke rechters, liet hij direct vijftig vrouwen tot rechter opleiden.”

Van zijn achtergrond als rechter had Van der Schenk veel profijt. “Analytisch inzicht, communicatieve vaardigheden, afstand nemen en rust bewaren zijn erg bruikbaar. Je komt in hele chaotische situaties, dan zie je dat rechters vaak overeind blijven.” Zoals in een gepantserd voertuig in Bagdad, op weg naar een rechtbank. “Ik had een helm op, kogelvrij vest aan en maakte rustig aantekeningen.”

Rechters met internationale ervaring zijn een aanwinst voor de Nederlandse rechtspraak, vindt Van der Schenk. Niet alleen voor als ze weer naar het buitenland gaan - zelf ging hij onder meer na Irak naar Rwanda - maar ook hier. “De Rechtspraak hoeft geen koudwatervrees te hebben voor het uitzenden van rechters, zolang je vooraf duidelijke afspraken maakt.”